نقش گونه شناسی روایات در حل تعارض

نشریه : حدیث پژوهی

نویسنده : پديدآورنده : رحیم نوبهار
پديدآورنده : محمد رمضانی

چکیده :

خطاب‌ها و متون دینی، به ویژه روایات، یکدست نیستند. آنها متفاوت و متنوع اند. از دیرباز، فقیهان در مقام شمارش گونه های خطاب، به خطاب های فقهی، قضایی، حکومتی، بیانی و جبلی و فطری اشاره کرده اند. خطاب های فقهی اصولا در موقعیت تشریع و قانون گذاری صادر می شوند و معمولا قابل تعمیم اند. خطاب های قضایی، تصمیمات خاص معصومه برای حل یک مورد و مسئله خاص است. خطابهای حکومتی برخاسته از موقعیت حکومتی معصومه
و برای مدیریت یک وضعیت یا مسئله است. خطاب بیانی متضمن نکته ای اخلاقی، تربیتی، اجتماعی و مانند آن است و اصولا در موقعیت قانون گذاری نیست. خطابهای جبلی صرفأ ناظر به بیان تمایل معصومه به عنوان بشر و فرد انسانی است.
تفاوت میان این گونه خطابها گرچه در مقام استنباط احکام فقهی فرعی مورد توجه فقیهان قرار گرفته اند، از چشم انداز نقشی که می توانند در حل تعارض نصوص ایفا کنند بررسی نشده اند.
این مقاله با مروری بر گونه شناسی خطاب های دینی و برشمردن مصادیقی از آنها بر اهمیت نقش تفکیک و تمییز این خطابها از یکدیگر در حل تعارض میان نصوص تأکید کرده است. حل تعارض با تکیه بر گونه شناسی خطاب در موارد زیادی، به شناسایی احکام ثابت و متغیر هم کمک می کند و فقیه را از جمع های تبرعی و غیر عرفی میان روایات که ارزش و اعتباری ندارند، بی نیاز می نماید.