است۱ و از سوي ديگر بيشتر نگاشته‌هاي اوّليّه به دلايل مختلف از بين رفته‌‌اند۲ که برخي از آن دلايل را اين‌گونه مي‌توان فهرست کرد:
اوّل. حملات مختلف به کتاب‌خانه‌هاي شيعيان۳ مثل حمله‌ي محمود غزنوي در سال 420 هجري به کتاب‌خانه‌ي صاحب بن عباد در ري که داراي 206 هزار جلد کتاب بود۴ و ديگر، حمله به کتاب‌خانه‌ي شاپور بن اردشير در سال 447 هجري۵ که داراي 140هزار جلد کتاب بود ۶ و کتاب‌خانه‌ي شيخ طوسي در سال 448 هجري. صلاح الدين ايّوبي به دارالعلم فاطميون در مصر ـ که يک ميليون جلد کتاب داشت ـ و کتاب‌خانه‌ي طرابلس که مشتمل بر يک ميليون و ششصد هزار جلد کتاب در موضوعات مختلف بود، حمله کرد.۷ براي آشنايي با کتاب‌خانه‌هاي ديگري که از بين رفت، مي‌توان به کتاب‌خانه‌ي ابن‌طاووس صفحه‌ي 124 تا 129 مراجعه کرد.
دوم. تدوين کتب اربعه که داراي تنظيم و تبويب بوده، از جامعيّت نسبي برخوردار بود و نويسندگان آن‌ها نيز از علماي بزرگ اماميه و نزديک به عصر معصوم بودند و در نوشتن اين کتب، از منابع اوّليّه که صحّت و اعتبار بيشتري داشت، بهره گرفتند و اين جريان، موجب اقبال
1.. در مقدّمه‌ي المعجم المفهرس لالفاظ احاديث بحار الانوار، نام ۱۲۲ اصل گردآوري شده (ج۱، ص۴۹) در حالي كه شيخ حرّ عاملي قايل به نوشته شدن ۶۶۰۰ كتاب از سوي اصحاب ائمّه عليهم السلام است. (وسائل الشيعة، ج۳۰، ص۱۶۵) كه معلوم نيست، چه تعداد از آن‌ها اصل بوده‌اند؛ امّا شيخ مفيد از ۴۰۰ اصل معالم العلماء، ص۳۹؛ الرواشح السماوية، ص۱۶۰، ش۲۹ و ابن‌شهر آشوب از ۷۰۰ اصل، مناقب آل ابي‌طالب، ج۱، ص۲۱۸ سخن گفته‌اند.
2.. ر.ک: وصول الاخيار، ص۱۹۳.
3.. ر.ک: المعجم المفهرس لالفاظ احاديث بحار الانوار، ج۱، ص۴۷.
4.. كتابخانهي ابن‌طاووس، ص۱۲۷به نقل از ياقوت حموي؛ كتاب الادباء، ج۶، ص۲۵۹ و ابن‌خلكان، وفيات الاعيان، ج۱، ص۲۳۱.
5.. معجم البلدان، ج۱، ص۵۳۴. اين دو حمله به وسيله‌ي طغرل بيک، اوّلين حاكم سلجوقي هنگام هجوم به بغداد صورت گرفت. (ياقوت حموي) شاپور بن اردشير وزير بهاء الدوله بويهي بود كه در سال ۴۱۶ هجري وفات كرد. كتابخانهي او در محلّه‌ي شيعه‌نشين كرخ بغداد قرار داشت. اتان كلبرگ نابودي اين كتاب‌خانه را به سال ۴۵۱هجري مي‌داند. (کتاب‌خانه‌ي ابن‌طاووس، ص۱۲۷.)
6.. همان، ص۱۲۷. اتان كلبرگ به اين ارقام شک دارد. (ر.ک: كتابخانهي ابن‌طاووس، ص۱۲۷.)
7.. ر.ک: مقاله‌ي تمّدن اسلام در قرن چهارم و پنجم، سايت جامعة الزهرا عليها السلام(www.intjz.com) و فرهنگ و تمّدن اسلامي، ص۳۱.
