گونه‌‌ها، سیر نگارش و انگیزه‌‌های تألیف کتب ادعیه در پنج قرن نخست براساس دو فهرست نجاشی و شیخ طوسی

نشریه : حديث و انديشه

نویسنده : پديدآورنده : نصرت نیل ساز
پديدآورنده : نهله غروی ناینی
پديدآورنده : ابوالفضل رجائی فرد

چکیده :

براساس دو فهرست نجاشی و شیخ طوسی، بخشی از تلاش علمی شیعیان در پنج سدۀ نخست، تألیفات دعایی بوده است. این آثار در قالب گونه‌‌های مختلف دعایی است که در بستر زمانی و مکانی متفاوتی از یکدیگر شکل گرفته است. این پژوهش به شیوۀ توصیفی-تحلیلی در صدد مشخص شدن گونه‌‌های دعایی و سیر هر کدام از آنان در بستر زمان و مکان و کاوش در دلایل گرایش به این حوزۀ تألیفی است.
یافته‌‌های پژوهش نشان می‌‌دهد که کتاب‌‌‌های «یوم و لیلة»، «کتاب الدعاء‌‌»ها، کتاب‌های «اعمال سه ماه رجب، شعبان و رمضان»، و کتاب‌‌های «زیارت»، ‌گونه‌‌های دعایی شیعیان هستند. همچنین نگاه به روند نگارش هرکدام نشانگر اقبار و ادبار عالمان به هریک از این گونه‌‌ها در بستر زمان‌‌ و مکان‌‌های مختلف است و هر گونۀ دعایی، سیر متفاوتی از گونۀ دیگر داشته است. اهمیت دعا، مناسک، عبادت و زیارت در قرآن و احادیث بنیادی‌ترین دلیل نگارش این آثار است؛ هرچند انگیزه‌های شخصی و شرایط سیاسی-اجتماعی نیز در این امر دخیل بوده است.