راه
یابی به بهترین آیین (۴)
اللَّهُمَّ اسلُك بِيَ الطَّريقَةَ المُثلى، وَ اجعَلني عَلى مِلَّتِكَ أموتُ و أَحيا.
[۱]
در تبیین «الطریقة المثلی»، یعنی بهترین راه رسیدن به مقصد انسانیت، اشاره شد که این تعبیر، همان صراط مستقیمی است که در نمازها از خداوند متعال هدایت به آن را خواستاریم:
﴿اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ﴾.
[۲]
ما را به راه راست، هدایت فرما.
در قرآن و روایات برای صراط مستقیم معانی و مصداق گوناگونی بیان شده است. یکی از این معانی «اسلام» است که در جلسه پیشین اشاراه شد.
معنای دیگر «صراط مستقیم»، قرآن است. در این باره روایتى از پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) نقل شده که فرمود:
کِتابُ اللهِ... وَ هُوَ الذِّکرُ الحَکیمُ، وَ هُوَ الصِّراطُ المُستَقیمُ.
[۳]
کتاب خدا ... و آن، یادآور استوار و راه راست است.
مصداق دیگر «صراط مستقیم»، راه شناخت خداست. این مصداق در تفسیرى آمده که از امام صادق(علیه‌السلام) در پاسخ پرسشی در بارۀ معناى «صراط» نقل شده است:
هَوُ الطَّریقُ إلىٰ مَعرِفَةِ اللّهِ.
[۴]
می‌فرماید: آن، راه شناخت خداوند است.
راهِ دستیابى به محبّت خداوند سبحان یکی دیگر از معنایی «صراط مستقیم» است. از امام صادق(علیه‌السلام) نقل شده است که در تبیین آیه یادشده مى‌فرماید:
أرشِدنا لِلصَّراطِ المُستَقیمِ، أرشِدنا لِلُزومِ‌الطَّریقِ المُؤَدِّی إلىٰ مَحَبَّتِکَ، وَ المُبَلِّغِ إلىٰ جَنَّتِکَ، وَ المانِعِ مِن أن نَتَّبِعَ أهواءَنا فَنَعطَبَ.
[۵]
یعنى ما را به راه راست ره‌نمون فرما. ما را به پیمودن راهى که به محبّت تو مى‌انجامد و به بهشتت مى‌رساند، ره‌نمون فرما تا از هواهاى نفْس خود، پیروى نکنیم و به هلاکت نیفتیم.
از دیگر معانی «صراط مستقیم» راه انبیا و اوصیای آنهاست که در آیه هفتم از سوره «حمد» بِدان اشاره شده است. در این آیه،﴿الصِّرَاطَ ٱلْمُسْتَقِیمَ﴾به﴿صِرَاطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِم﴾یعنى راه کسانى که خداوند سبحان به آنها نعمت داده، تفسیر شده است، و نعمت داده شدگان نیز در آیه‌ای دیگر، بدین سان معرّفى گردیده‌اند:
﴿وَمَن یطِعِ اللهَ وَ الرَّسُولَ فَاُوْلٰئِك مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللهُ عَلَیهِم مِّنَ النَّبِیینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَدَاءِ وَ الصَّالِحِینَ وَحَسُنَ اُولئِك رَفِیقًا﴾.
[۶]
و کسى که خدا و پیامبر را اطاعت کند، [در روز رستاخیز] همنشین کسانى خواهد بود که خدا نعمت خود را بر آنان تمام کرده است، یعنی پیامبران و صدّیقان و شهدا و صالحان و آنها همراهان خوبى هستند.
از امام صادق(علیه‌السلام) نیز روایت شده که در تفسیر﴿اهْدِنَا ٱلصِّرَاطَ ٱلْمُسْتَقِیمَ﴾فرمود:
صِراطُ الأَنبیاءِ وَ هُمُ الَّذینَ أَنعَمَ اللهُ عَلَیهِم.
[۷]
راه انبیا، و آنان همان کسانى هستند که خدا بر آنها نعمت بخشیده است.
از منظر قرآن، عبادت و پرستش آفریدگار جهان از دیگر معانی «صراط مستقیم» است. خداوند سبحان، خطاب به همه انسان‌ها مى‌فرماید:
﴿أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَیکمْ یابَنِى ءَادَمَ أَن لَا تَعْبُدُوا الشَّیطَانَ إِنَّهُ لَکمْ عَدُوٌّ مُّبِینٌ * وَ أَنِ اعْبُدُونِى هَـذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِیمٌ﴾.
[۸]
آیا با شما عهد نکردم ـ اى فرزندان آدم ـ که شیطان را نپرستید، که او براى شما دشمنی آشکار است؟! * و این که مرا بپرستید که راه مستقیم، همین است؟!.
همه این معانی در واقع اشاره به یک معنا است و آن، عبادت و بندگی خدای سبحان است. راه صحیحِ رسیدن به مقصد انسانیت، چیزى جز عبادت و بندگى خداوند و اطاعت اوامر او نیست و نام‌گذارىِ سایر امورى که در قرآن و احادیث «صراط مستقیم» نامیده شده‌اند، از باب نام‌گذاری سبب به نام مسبّب است؛ زیرا ره‌نمودهاى وحى و انبیاى الهى و اوصیاى آنان، زمینه‌ساز شناخت و محبّت خداوند سبحان و در نهایت، موجب بندگى و اطاعت او و دستیابى به قلّۀ کمالات انسانی‌اند.
[۱]الصحيفة السجّاديّة، الإمام زین العابدین(عَلَیْهِ‌السَّلامِ)، ص۹۸، الدعاء۲۰.
[۲]
فاتحه/سوره۱، آیه۶.
[۳]سنن الترمذی، ج۵ ص۱۷۲ ح۲۹۰۶.
[۴]
معانی الأخبار، شیخ صدوق، ص۳۲ ح۲.
[۵]
التفسیر المنسوب إلى الإمام العسکری، ص۴۴ ح۲۰.
[۶]
نساء/سوره۴، آیه۶۹.
[۷]تفسیر العیّاشی، ج۱ ص۲۲ ح۱۷.
[۸]
یس/سوره۳۶، آیه۶۰و۶۱.
