بحث اخلاقی
میانه
روی (۴)
و مَتِّعني بِالاقتِصاد.
[۱]
صحبت در معنای دوم «اقتصاد»، یعنی میانه‌روی در همه کارها بود. حقیقتی که یکی از اصول حاکم بر سیره نبوی است و به فرموده امیر مؤمنان(علیه‌السلام) «سيرَتُهُ القَصدُ»[۲]بود. اشاره شد که مقصود از «میانه‌روی» حرکت میان حق و باطل نیست؛ بلکه مقصود این است که صراط مستقیم و سَبْک صحیح زندگی، راهی است که دور از افراط و تفریط باشد. در روایات، تندروی و کندروی از ویژگی‌های افراد جاهل دانسته شده است:
الإمامُ عليٌّ(علیه‌السلام): لا تَرَى الجاهِلَ إلّا مُفرِطا أو مُفَرِّطا.
[۳]
امام على(علیه‌السلام): نادان را جز در حال زياده‌روى يا كوتاهى كردن نمى‌بينى.
در واقع، میانه‌روی تنها راهی است که پاسخگوی همه نیازهای مادی و معنوی، دنیوی و اخروی انسان است و چنین راهی است که مطابق حق و منطبق با موازین عقلی و علمی است.
امیر المؤمنین(علیه‌السلام) در روایتی که مرحوم صدوق آن را نقل نموده، در تفسیر﴿اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ﴾می‌فرماید:
الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِيمُ هُوَ صِرَاطَانِ صِرَاطٌ فِي الدُّنْيَا وَ صِرَاطٌ فِي الْآخِرَةِ وَ أَمَّا الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِيمُ فِي الدُّنْيَا فَهُوَ مَا قَصُرَ عَنِ الْغُلُوِّ وَ ارْتَفَعَ عَنِ التَّقْصِيرِ وَ اسْتَقَامَ فَلَمْ يَعْدِلْ إِلَى شَيْ‌ءٍ مِنَ الْبَاطِلِ وَ أَمَّا الطَّرِيقُ الْآخَرُ فَهُوَ طَرِيقُ الْمُؤْمِنِينَ إِلَى الْجَنَّةِ الَّذِي هُوَ مُسْتَقِيمٌ.
[۴]
صراط مستقيم دو گونه است: صراطى در دنيا و صراطى در آخرت. صراطِ مستقيمِ در دنيا، همان راهى است كه از افراط و تفريط به دور است، راه ميانه است و به سوى باطل كمترين انحرافى ندارد، و صراط آخرت، همان راه مؤمنان به سوى بهشت است كه راهى است مستقيم.
بر این پایه است که از منظر قرآن، جامعه‌ای که زندگی خود را با برنامه‌های معتدل و دور از افراط و تفریط تنظیم کرده است، «امت وسط» نامیده شده است:
﴿وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيداً﴾.
[۵]
و بدين سان، شما را امّتى ميانه [رو] قرار داديم تا گواهانى بر [ديگر] مردم باشيد و پيامبر، بر شما گواه باشد.
[۱]
الصحيفة السجّاديّة، الإمام زین العابدین(عَلَیْهِ‌السَّلامِ)، الدعاء ۲۰.
[۲]
نهج البلاغة، الخطبة ۹۴.
[۳]
نهج البلاغة، الحكمة ۷۰.
[۴]
معانی الأخبار، الشیخ الصدوق (۳۸۱ ق)، ص۳۳، ح۴.
[۵]
سوره بقره، آیه۱۴۳.
