سَداد گفتاری و رفتاری
وَ اجعَلني مِن أهلِ السَّدادِ و مِن أدلّةِ الرَّشادِ.
[۱]
صحبت در تبیین «اهل السداد» بود. گفتیم آنها کسانی‌اند که در برابر وسوسه‌های نفْس و شیاطین جن و انس نفوذناپذیر هستند، زیرا جان خویش را مزین به لباس تقوا کرده‌اند و از این رو، از راهِ درست و صحیح زندگی منحرف نمی‌شوند.
در روایتی از رسول اکرم(صلّی‌الله‌علیه‌وآله) نقل شده که می‌فرماید:
سَلُوا اللَّهَ السَّدَادَ وَ سَلُوهُ مَعَ السَّدَادِ سَدَادَ الْعَمَلِ.
[۲]
از خداوند نفوذناپذیری بخواهید و همراه آن، نفوذناپذیری در رفتار را هم بخواهید.
از این روایت معلوم می‌شود که «سداد» مراتبی دارد. مراتب والای نفوذناپذیری این است که جلوی نفوذ شیاطین انس و جن را هم در گفتار خویش و هم در رفتارش بگیرد. ممکن است انسان درست و استوار سخن بگوید، یعنی سَداد گفتاری داشته باشد؛ ولی اهل سَداد عملی نباشد.
کسانی که اهل سداد گفتاری هستند، مشمول این آیه شریف نمی‌شوند:
﴿يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ﴾.
[۳]
اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! چرا چيزى مى‌گوييد كه انجام نمى‌دهيد؟
پیش از این، در تبیین «اللَّهُمَّ وَ أَنْطِقْنِي بِالْهُدَى» از دیگر فرازهای این دعای نورانی، به آیاتی که سفارش به گفتن قول سدید کرده‌اند، اشاره شد.[۴]یکی از آنها این آیه شریف است:
﴿يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلاً سَديداً﴾.
[۵]
اى اهل ايمان! تقوای الهی را رعایت کنید و سخن درست و استوار گوييد.
گفتیم خداوند سبحان در این آیه، نخست سفارش به تقوا نموده و مهم‌ترین مصداق آن را قول سدید دانسته است، سپس در آیه بعد، نتیجه آن را اصلاح اعمال و غفران الهی دانسته است:
﴿يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمالَكُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظيماً﴾.
[۶]
تا [خدا] اعمالتان را براى شما اصلاح كند و گناهتان را بر شما بيامرزد. و هركس خدا و پيامبرش را اطاعت كند، بى‌ترديد رستگارى بزرگى يافته است.
و این نشان می‌دهد که تقوای زبانی و اهل سداد گفتاری بودن، نقش مهمی در زندگی انسان دارد. در آنجا به این روایت نبوی که امیر مؤمنان(علیه‌السلام) آن را نقل نموده نیز اشاره شد:
لا يَستَقيمُ إيمانُ عَبدٍ حتّى يَستَقيمَ قَلبُهُ، و لا يَستَقيمُ قلبُهُ حتّى يَستَقيمَ لِسانُهُ.
[۷]
ايمان هيچ بنده‌اى درست نمى‌گردد، مگر اين كه دلش درست باشد و دلش درست نمى‌گردد، مگر آن گاه كه زبانش درست باشد.
درستی زبان به این است که انسان مواظب زبان خود باشد، دروغ نگوید، غیبت نکند و در کل از همه گناهان زبان که تا ۲۵ گناه و بیشتر از آن نیز گفته شده، پرهیز کند. کسی که از گناهان زبان اجتناب کند، در واقع، نوعی عمل صالح انجام داده است، زیرا «اصلاح زبان» خود، یک کار عملی است.
نکته قابل توجه در باره سداد گفتاری این است که گفتار مخصوص زبان نیست، بلکه دست نیز زبان دارد و آن نوشته است. در روایتی از امیر مؤمنان(علیه‌السلام) چنین نقل شده است:
الخَطُّ لِسانُ اليَدِ.
[۸]
خط، زبان دست است.
بر این اساس، نرم‌افزارهای اطلاع‌رسانی جدید که امروزه در فضای مجازی مرسوم شده نیز از مصادیق گفتار است که باید به صورت سدید به کار گرفته شوند. برخی از مشکلات جامعه و اختلافات موجود، ریشه در همین فضای مجازی و زبان نوشتاری دارد که اگر کنترل شود رفتار ما نیز به دنبال آن اصلاح می‌گردد: ﴿يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمالَكُم﴾.
در ادامه فراز مورد بحث نیز آمده است: «و من أدلة الرَّشاد؛ مرا از راهنمایان راه درست قرار ده»، که نشان می‌دهد، مقدمه اینکه انسان بخواهد راهنمای دیگران باشد، باید خودش اهل سداد و درستی و استواری باشد.
[۱]
الصحيفة السجّاديّة، الإمام زین العابدین(عَلَیْهِ‌السَّلامِ)، الدعاء ۲۰.
[۲]
الجعفریات (الأشعثیات)، محمد بن محمد بن أشعث (ق ۴ ق)، ص۲۲۳.
[۳]
سوره صفّ، آیه۲.
[۴]ر. ک:جلسات شماره ۶۹۳و۶۹۴.ارائه شده در تاریخ ۶ و ۷ اسفند ۱۳۹۷
[۵]
سوره احزاب، آیه۷۰.
[۶]
سوره احزاب، آیه۷۱.
[۷]
نهج البلاغة، خطبه ۱۷۶.
[۸]
غرر الحکم و درر الکلم، تمییم آمدی (۵۵۰ ق)، ج۱ ص۱۸۶ ح۷۰۶.
