سومین شماره بیست و چهارمین سال فصلنامه علمی پژوهشی «علوم حدیث» ویژه پاییز ۹۸ منتشر شد.
عناوین مقالات این شماره بدین قرار است:
«معناشناسی و موارد کاربرد واژه «تأویل» در روایات»،
«مبالغه و گزافهآرایی در قرآن و احادیث»،
«تحلیل مفهوم واژه ثقه نزد محدثان و رجالیان متقدم شیعه و جایگاه مذهب در آن»،
«بررسی تحلیلی مفاد روایت «یلهی عنهم» با رویکرد رفع تعارض ظاهری آن با آیات و دیگر روایات»،
«تحلیل مؤلفههای زیباییشناختی انسجام در کلام دعای ابوحمزه ثمالی با تکیه بر رویکرد هلیدی و حسن»،
«رواییها و نارواییهای نقل به معنا؛ کاوشی در چند و چون نقل به معنا و نسبتش با تحریف و تغییر کلام»،
«روایت «لا یُقاتل معی، مَن علیه دَین»، در ترازوی نقد».
کاربرد واژه «تأویل» در روایات
در چکیده مقاله «معناشناسی و موارد کاربرد واژه «تأویل» در روایات» میخوانیم:
«مسأله اصلی این مقاله، بررسی کاربردهای واژه «تأویل» در روایات اهل بیت(ع) است و از باب مقدمه و برای تسهیل در مقایسه اصطلاحات مختلف این واژه، معنای لغوی آن و همچنین معانی اصطلاحی آن در تفسیر، کلام و عرفان نیز مورد توجه قرار گرفته است. روش مورد استفاده در آن، توصیفی – تحلیلی است و هدف، رهیابی به معانی دقیق واژگان قرآنی و روایی. «تأویل» در روایات به معنای رویا، برخی از افعال همچون نماز و ... و همچنین درباره قرآن به کار رفته است. از جمله یافتههای مهم این پژوهش آن است که اولاً واژه «تأویل» در روایات، در بسیاری از موارد، در برابر «تنزیل» استفاده میشود؛ ثانیاً هرگز به معنای «معنای مخالف ظاهر» - که در السنه متأخران شیوع یافته - استفاده نشده است؛ ثالثاً «معانی باطنی آیات» و همچنین «مصادیق دیگری غیر از مصادیق شأن نزولی» از جمله مهمترین کاربردهای روایی واژه «تأویل» محسوب میشوند.»
مبالغه و گزافهآرایی در قرآن
در آغاز مقاله «مبالغه و گزافهآرایی در قرآن و احادیث» اینگونه آمده است:
«صنعت مبالغه به عنوان یک آرایه ادبی به شیوههای مختلف در کلام خدای متعال و امامان معصوم به کار رفته و شیوع فراوانی دارد. این اسلوب بیانی گاهی همراه با اراده معنای ظاهری است و گاهی بدون اراده معنای ظاهری؛ اما حتی در صورت عدم ارادۀ معنای ظاهری به معنای دروغ و گزاف و به هدف فریب نیست. برای اثبات این مدعا دو راه موازی طی شدهاست. از یک سو ثابت کردهایم که استفاده از صنعت مبالغه با مقام عصمت و مرتبه معصوم منافات ندارد؛ بنا بر این مانعی از آن وجود ندارد. از سوی دیگر به روش استقرایی و با ارائه نمونههای متعدد وقوع این پدیده در سخن خدای متعال و ائمه معصوم را نمایاندهایم. با شناخت این موضوع در فهم آیات و احادیث، به معنای پشت پرده و حقیقی کلام توجه میکنیم و از اصرار بر معنای ظاهری چشم میپوشیم. این آگاهی ما را از تکلف مدلول مطابقی کلام نجات میبخشد و تفسیر روان، طبیعی، متین و معقولی را از سخن معصوم ارائه میدهد.»
نقد روایت «لا یُقاتل معی، مَن علیه دَین»
چکیده مقاله «روایت «لا یُقاتل معی، مَن علیه دَین»، در ترازوی نقد» :
«در منابع اهل سنت خبری از سیّدالشهداء نقل شده که در آستانه روز عاشورا خطاب به یارانش فرمود: «لایُقاتل معی، مَن علیه دَین». طبق این خبر، امام کسانی را که بدهکاری مالی داشتهاند، از همراهیِ با خود در جهاد و شهادت منع کرده و خواستار خروج آنان از جمع دیگر یاران خود شده است. این خبر، اهمیّت حقالناس و لزوم ادای آن را مورد تأکید قرار داده و فراوان، مورد استناد واقع میشود. مقاله پیشرو ضمن بررسی محتوایی این خبر، تلاش دارد به درستی یا نادرستی آن دست یابد. یافتههای تاریخی، حکایت از آن دارد که گزارش مورد نظر، ضعیف و غیرقابل اعتماد است. گویا چنین خبری ساخته شده تا از زبان سیّدالشهداء، اهمیت فوقالعاده پرداخت «دَین» نسبت به تکالیف دیگر، حتی در بالاترین سطح آن، یعنی جهاد و نبرد با دشمنان فرزند رسول خدا و محافظت از جان ایشان را دستکم در میان پیروان و شیعیان آن حضرت نهادینه نماید.»