جايگاه «تحف العقول» در منابع روايي شيعه

علي اکبر شايسته نژاد ^۱

چکيده

منابع روايي که با تلاش فراوان حديث پژوهان دلسوز و فداکار شيعه به دست ما رسيده است، از سرمايه‌هاي عظيم معنوي، فرهنگي و دستمايه تربيت، اخلاق و سعادت دنيوي و اُخروي است.
يکي از اين گنجينه‌هاي ارزشمند تحف العقول عن آل الرسول، کتاب ، نوشتة ابي محمد الحسن بن علي بن الحسين بن شعبه الحراني، از علماي قرن چهارم هجري است.
گرچه علماي متأخر و معاصر شخصيت و کتاب وي را ستوده‌اند، اما علماي متقدم در باره توثيق ايشان و اعتبار کتاب وي سخن استواري نگفته‌اند. از آنجا که برخي علماي رجال توثيق علماي متأخّر و معاصر را در مورد پيشينيان قابل اعتنا نمي‌دانند، ابهاماتي در بارة حراني و کتاب او وجود دارد.
در اين مقاله کوشيده شده تا برخي از اتهامات ناروا را از چهره نويسنده کتاب بزدايد و با استناد به انگيزه حراني و شهادت وي، علو متن و برخي شواهد و ديدگاه‌هاي علماي متأخر و معاصر، گامي در جهت احياي منزلت اين کتاب روايي بردارد.

کليد واژه‌ها: کتب روايي، حراني، تحف العقول، التمحيص، نقد متن.

درآمد

تحف العقول يکي از کتب روايي پيشين شيعه است که حراني با انتخاب نام زيباي ره‌آورد خرد^۲ ، بهترين تحفه‌ها را به عقل و انديشه مردم اهدا کرده است.
از مقدمه نيکوي آن بر مي‌آيد که هدف نويسنده، تهيه کتابي بوده است که براي زندگي روزانه خواننده‌اش مفيد باشد. وي در تأليف اين کتاب از درجه‌اي از اعتماد به نفس برخوردار بوده که به افرادِ مخالف با محتواي آن اعتنايي نکرده است.