ابتکار حراني در تنظيم معارف ديني، روايات اخلاقي و تربيتي، به ترتيب، از رسول گرامي اسلام صلي الله عليه و آله ، تا امام عسکري عليه السلام ، نشان دهنده درک صحيح او از واقعيت‌هاي جامعه و نياز مردم به اين گونه احاديث است و اين‌که اتکاي محض به احاديث فقهي و اعتقادي براي عامه مردم کافي نيست.
تبيين جايگاه اين مجموعه در کتب روايي شيعه از آن جهت اهميت دارد که مي‌تواند آگاهي پيروانشان را تقويت کند و علاقه و محبت آنان، منحصر به اظهار ارادت ظاهري نباشد و بتوانند از تعاليم حيات‌بخش مکتب آنان بهره‌مند شوند؛ زيرا شناخت بيشتر افراد نسبت به پيشوايان دين در امام علي عليه السلام [به دليل پايمال شدن حق امامت وي] و امام حسين عليه السلام [به دليل انقلاب و قيام جاودانه‌اش] محصور است و اندک افرادي گاه از صحيفه سجاديه نيز ياد مي‌کنند. حتي آموزه‌هاي امام باقر و امام صادق عليه السلام ـ که به دليل احياي مکتب تشيع مورد گفتگوي فراوان هستند ـ در جايگاه واقعي خود قرار ندارد.
امام حسن مجتبي عليه السلام در مظلوميتي عميق قرار داد و از ائمه بعد از امام صادق عليه السلام ، فقط از امام رضا عليه السلام به دليل اين‌که در کشور ايران مدفون است، سخناني مطرح است.
براي معرفي پيشوايان راستين اسلام و امامان معصومي که هويتشان در طول تاريخ ناشناخته مانده و حقشان پيوسته غصب شده، بهترين وسيله ارائه سخنان آنهاست که خوشبختانه با همه دشمني‌ها و کارشکني‌ها و از ياد بردن‌ها و خلط و تحريف‌ها تا حدود زيادي از دستبرد روزگار مصون مانده و به دست نسل امروز رسيده است.۱
با استناد به مطالب پيش گفته مي‌توان گفت:
1. همه پيشوايان دين سخناني عميق، بياناتي نوراني و اثر گذار براي تبيين علمي معارف اسلامي و پند و اندرز بيان کرده‌اند.
2. با تحليل سخنان پيشوايان دين مي‌توان به برخي از حقايق زمانه و جو حاکم و مهم‌ترين مفاهيم ديني رايج در عصر و زمانه آنان پي ببرد.
3. با مقايسه برخي سخنان متفاوت پيشوايان دين در باره مفاهيم مشابه، مي‌توان به تأثير مقتضيات زمانه، موقعيت مخاطب، جو حاکم و ... پي برد.
گرچه اثبات وثاقت حراني و اعتماد به روايات تحف العقول کار دشواري است، ولي با دلايلي که ارائه خواهد شد، اين ميراث ارزشمند ديني را مي‌توان يکي از منابع مهم روايي در زمينه معارف، سنن و اخلاق، به شيوه ابتکاري تلقي کرد. نگارنده در جستجوي پاسخ سؤالات زير است.
1. نظر علماي رجال در باره شخصيت حراني چيست؟
2. علماي حديث در باره کتاب تحف العقول چه مي گويند؟
3. چه دلايلي براي تأييد اعتبار روايات تحف العقول وجود دارد؟
1.. تحف العقول (ترجمه احمد جنتي)، مقدمه.
