گواهىهاى علمى
نحوه ي تکثير کتاب هاي علمي، تدريس و مصون نگه داشتن آن‌ها از جعل و تحريف، يکي از مهم ترين دغدغه-هاي دانشمندان ديني بوده است. آن‌ها براي اين منظور، از روشي استفاده نموده اند که در اصطلاح کتاب شناسي به آن "بلاغ" يا "انها" گفته مي شود. بلاغ دست خطي از استاد بود که در نسخه نوشته مي‌شد و به‌وسيله ي آن گواهي، شرکت شاگرد در درس را تأييد مي گرديد و ضمناً صحّت نسخه نيز تأييد مي‌گشت؛ بنابراين "بلاغ" هم گواهي تحصيلي بود و هم نشان صحّت نسخه به‌شمار مي رفت.
اساتيد در هر نسخه ي علامت بلاغ هاي متعددي مي نوشتند و در پايان نسخه يا پايان بخش هاي کتاب در ضمن بلاغ ها براى شاگرد اجازه نقل حديث و روايت را به‌نحو عموم يا در بار ه ي آن اثر يا آثارى خاص صادر مي كرد كه اين اجازه گواهى علمى براى آن شاگرد در اعتبار روايتها و استنادهايش به شمار مي آمد.
جلسه ي آن‌ها بدين طريق بود كه شاگرد در جلسه ي درس استاد شركت مي كرد و استاد متن كتاب را براى آن‌ها تدريس مي کرد و شاگردان علاوه بر فهم متن کتاب، نسخه اي از آن کتاب را در جلسه ي درس تصحيح مي کردند. پس از پايان جلسه درس، استاد در حاشيه‌ي نسخه ي شاگرد - همان جا که درس آن روز، در آن جا به پايان مي رسيد- امضا مي کرد. به همين دليل در حواشي يک نسخه، به تعداد جلسات درسي که آن کتاب خوانده مي شد، گواهي قرائت وجود دارد. در مواردي هم که گواهي قرائت در بخش‌هايي از نسخه وجود نداشته باشد، نشان آن است که آن قسمت را شاگرد در کلاس درس حضور نداشته است. در پايان نسخه نيز استاد به خط خود، اتمام درس و تصحيح نسخه را تأييد مي کرد و اگر شاگرد قسمت هايي از کتاب را نخوانده بود، به آن بخش ها تصريح مي کرد.
امضاهاي گواهي قرائت، گاهى در يك كلمه و گاهى در چند کلمه يا جمله تحرير مي گرديد. علايم و عبارتهايي که از اين امضاها، تاکنون در نسخه ها مشاهده گريده عبارتند از:
«بلغ»، «بلغ قبالاً»، «بلغ قرائةً»، «بلغ سماعاً»، «بلغ قبالاً ايّده اللّه تعالى»، «بلغ سماعاً ايده اللّه تعالى»، «بلغ منّي سماعاً ايّده اللّه تعالى»، «انهاه ايده اللّه تعالى».
اين امضاها در اصطلاح نسخهشناسى «بلاغ» و «انهاء» يا «گواهى قرائت» ناميده مىشود.
اعتبار گواهى قرائت
گواهى قرائت از دو حيثيت ارزش و اعتبار داشت:
يكى آن كه تأييدى براى درجه ي علمى شاگرد بود.
