بحث و گفتگوى اساطين و دانشمندان بزرگوار شيعه درباره ملكه اجتهاد يا فعليت آن وبلكه اختلاف فقهاى اخبارى و مجتهدان اصولى، خود بحثى اساسى و پردامنه است كه از زمان هاى قديم وجود داشته وسخنان هركدام از اين دو، گروه داراى محاسن ونقطه قوت هايى است كه درجاى خود بايد بدان توجه كرد. البته در هر دو گروه، افراد افراطى و قاصرى وجود دارند كه نسبت به اصل اختلاف، اطلاع دقيقى ندارند و نسبت به گروه مقابل دست به طعن ولعن و ردّ زده و ديگرى را متهم به نادانى وبى اطلاعى مى كنند. وجود اين گونه افراد جاهل و قاصر كه شايد خود طيف وسيعى هستند در ميان اين دو گروه و هر جريان ديگرى، امرى ناگزير است .در تفسير علت وجود اينان مى توان گفت كه مراتب و درجات ايمانى و علمى تمامى افراد به اصل طينت آنان باز مى گردد.
در توضيح مطالب اخير بايد بگوييم: به تصريح آيات و روايات، تمامى نفوس انسانى در درجات ايمانى و مراتب نورانى در اصل طينت بايكديگر اختلاف وتفاوت دارند. برخى از آنان سعيدند و خوشبخت و برخى ديگر شقى اند و بدبخت .وجود سعداء واشقياء منافى تكليف نيست، زيرا اگر انسان سعيد رابه حال خود واگذارند از او به مقتضاى طينتش جز عبادت سر نخواهد زد. انسان شقى نيز به همين گونه، اگر به مقتضاى طبعش بخواهد رفتار كند جز عصيان و گناه از او سر نخواهد زد. امّا خداوند متعال با قدرت تامه و كامله اش به هر دو گروه سعداء واشقياء از هر دو طينت اعطا كرده و
