1. دانش دراية يا مصطلح الحديث
علم درايه علمي است كه از انواع سند و متن حديث و كيفيت دريافت حديث و آداب نقل آن بحث ميكند.۱
در ميان عالمان اهل سنت حاكم نيشابوري (م405ق)، خطيب بغدادي (م 463ق) و ابن صلاح (م 643 ق) معروفترين درايه نويسان هستند.۲
در ميان عالمان شيعه، اولين تأليف مستقل در موضوع مصطلحات به شهيد ثاني (م 965 ق) تعلق دارد. پدر شيخ بهايي (م984ق) و خود او (م1030ق) و ميرداماد (م1040ق) از ديگر دانشمندان اين علم هستند.۳
شيخ بهايي ـ كه در مباحث مقدماتي كتاب فقهي مشرق الشمسين به برخي از مباحث درايه و مصطلحات ميپردازد ـ كتاب فشرده خود، الوجيزه في علم الدراية را به طور متمركز به اين موضوع اختصاص داده است.
اين كتاب ده صفحهاي با وجود اختصار و كم حجمي ـ كه ويژگي برخي از آثار شيخ بهايي است ـ بدون اجمال و ابهام به بررسي همه مسائل علم درايه پرداخته است.
دهها اصطلاح و تعريف و تقسيم بنديهاي بديع و دقيق، آن چنان مورد پسند عالمان ديگر واقع شده است كه معمولاً در همه كتب درايه از آن بهره كامل بردهاند و آراي او را به عنوان رأي برتر برگزيدهاند. اينك چند نمونه را بررسي ميكنيم:
الف: تعريف دراية الحديث
شيخ بهايي دراية الحديث را چنين معنا ميكند:
علمٌ يُبحَث فيهِ عن سندِ الحديثِ و متنِهِ و كيفيّةِ تَحمّلِهِ و آدابِ نقلِهِ؛۴
درايه علمي است كه از سند حديث و متن آن و چگونگي دريافت آن و آداب نقل آن بحث ميكند.
اين تعريف از چهار قسمت تشكيل شده است:
1. كليت سند حديث، و نه تك تك افراد آن، به عنوان مجموعه راويان و ويژگيهاي آن سند در علم درايه مورد بحث قرار ميگيرد.
1.. الوجيزه، ص۲.
2.. حاكم نيشابوري كتاب معرفة علوم الحديث؛ خطيب بغدادي الكفاية في علم الرواية و ابن صلاح مقدمة في علوم الحديث را نوشتهاند.
3.. الرعاية في علم الدراية نوشته شهيد ثاني، وصول الأخيار نگاشته پدر شيخ بهايي و الوجيزه في علم الدراية تأليف خود اوست. ميرداماد الرواشح السماوية را نوشت و عبداللّه مامقاني (م۱۳۵۱ق) مقباس الدراية را تأليف كرد. نهاية الدراية سيد حسن صدر (م۱۳۵۴ق) نيز از ديگر كتب مطرح در دراية الحديث است.
4.. الوجيزه، ص۲.
