هندسه دانش‏ های حديثی در انديشه و قلم شيخ بهايی - صفحه 105

عالمان اهل سنت نيز براي علم درايه تعاريف مختلفي ارائه كرده‏اند كه به لحاظ شمول، دقت در تعابير و كوتاه بودن آنها با يكديگر تفاوت دارند. در بيشتر اين تعريف‏ها به دو مبحث شيوه‏هاي دريافت حديث و آداب نقل آن اشاره و يا تصريح نشده است؛۱ در حالي كه شيخ بهايي هر دو بحث را در تعريف خود قرار داده و بر اهميت آنها در علم درايه تأكيد نموده است.

ب: تعريف حديث

محدثان شيعه از حديث تعريف‏هاي گوناگوني ارائه كرده‏اند كه مشهورترين آنها عبارت است از:
كلامٌ يحكي قولَ المعصوم او فعله او تقريره؛۲
حديث سخني است كه قول معصومان يا عمل يا تقرير آنان را حكايت مي‏كند.
اين تعريف، تعريف اول شيخ بهايي است كه بيشتر عالمان شيعه آن را پذيرفته‏اند. با وجود اين اقبال عمومي به تعريف مذكور شيخ بهايي با هوشياري نسبت به نكته‏اي دقيق تعريفي جامع‏تر براي حديث ارائه كرده تا سخن امام معصوم را، بدون آن‏كه آن را حكايت كنند، درون تعريف بگنجاند. او حديث را چنين تعريف مي‏كند:
الحديث قول المعصوم او ما يحكي قوله او فعله او تقريره؛۳
حديث سخن معصومان است و آنچه كه از سخن، فعل يا تقرير آنان حكايت كند.
يعني اگر چه حكايت راويان از سخن، اعمال و تقريرات معصومان حديث است، اما سخن بي واسطه خود معصومان براي كساني كه آن را مي‏شنوند نيز حديث است.
پس زماني كه امام صادق عليه السلام مي‏فرمايد: «حديثي حديث ابي و حديث أبي حديث جدي و حديث جدي...»،۴ به سخن خويش، حديث اطلاق مي‏كند و اين گونه حديث نيز بايد در تعريف بگنجد و شيخ بهايي چنين كاري كرده است. با اين بيان مي‏توان گفت اين تعريف الوجيزه جامع‏ترين و بي نقص‏ترين تعريف شيعي از حديث است.

ج: آموزشي‏ترين شيوه تقسيم‏بندي خبر واحد

از مهم‏ترين مباحثي كه در علم درايه به آن پرداخته مي‏شود، اقسام حديث است. اقسام حديث هم‏چون صحيح، حسن، مرسل، غريب و... در نگاشته‏هاي مختلف علم درايه شيوه ارائه اين اقسام متفاوت است. اين شيوه‏ها ـ كه هر كدام محاسن يا معايبي دارند ـ به قرار ذيل هستند:

1.. تدريب الراوي، ج۱، ص۲۱، به نقل از ابن اكفاني (م۷۹۴ق) و ابن حجر عسقلاني (م۸۵۲ق) و شيخ عز الدين ابن جماعة.

2.. الوجيزه، ص۲؛ نهاية الدراية، ص۸۰؛ مقباس الهداية، ج۱، ص۵۷؛ اصول الحديث، ص۳۲؛ الرسائل الرجاليه، ص۲۸۲.

3.. الوجيزه، ص۳.

4.. الكافي، ج۱، ص۵۳، ح۱۴.

صفحه از 113