ميبرند.۱ ابن حجر عسقلاني (م852 ق) در شرح نخبة الفكر اولين دانشمندي است كه از اين شيوه استفاده كرده است. شيخ بهايي نيز اولين دانشمند شيعي است كه تقسيمبندي احاديث را در الوجيزه بر اين اساس سامان داده است.
2. دانش فقه الحديث
دانش فقه الحديث، يا روش فهم حديث، به جهت آنكه با متن سخنان معصومان عليهم السلام در ارتباط است، ارزش و جايگاه ويژهاي در ميان ساير دانشهاي حديثي دارد. علوم ديگر حديثي، همچون رجال و درايه، مقدمه دستيابي به فهم برتر از كلمات معصومان عليهم السلام يا حجيت آن هستند. اين امر مورد توجه دانشمند بزرگ ما، شيخ بهايي نيز بوده است. به همين جهت، در آثار متعددش فوايد نابي را در معارف حديثي ارائه كرده است. شيخ بهايي در كتاب اربعين حديث، به طور كامل، به معارف حديثي پرداخته و چهل حديث قابل استفاده عموم را شرح و توضيح داده است. و در شرح كتاب من لا يحضره الفقيه روايات فقهي شيخ صدوق را در بخشي از باب طهارت شرح و تفسير نموده است.
حبل المتين و مشرق الشمسين نيز دو كتاب پر ارزش و دقيق شيخ در فقه و احكام هستند از آنجا كه سبك فقهي اين دو كتاب، به پيروي از كتب فقهي سدههاي پيشين، فقه مأثور (روايي) است، بيشترين تلاش مؤلف بر فهم دقيق و ضابطهمند از احاديث فقهي متمركز شده است.
همچنين در كتابهاي مفتاح الفلاح در دعا و آداب و اعمال شبانه روز، و حدائق المقربين (شرح صحيفه سجاديه)، هنرنماييها و موشكافيهاي فقه الحديثي خود را نمايان ساخته است. نكتهاي كه شايسته توجه است، روشمند بودن تلاش شيخ در اين كتابها و استفاده از شيوههاي رايج در ميان فقها و محدثين در فهم متن و فهم مقصود از احاديث است كه به شايستگي از عهده آن بر آمده است.
برخي از روشهاي فقه الحديثي شيخ را مورد بررسي قرار ميدهيم:
1. ترجمه دقيق:
برخي از واژهها در تركيبهاي متفاوت، معاني گوناگون افاده ميكنند. شارح حديث، بهترين و مناسبترين معنا را كه با سياق حديث سازگار باشد، انتخاب و به خوانندهاش ارائه ميكند. شيخ بهايي در اين عرصه تلاشي ستودني دارد. او پس از بيان معناي لغوي واژه، به معاني محتمل در اين تركيب ميپردازد و سپس مناسبترين آنها را انتخاب ميكند؛ به عنوان نمونه در حديث «من حفظ علي امتي اربعين حديثا...»۲ در معناي واژه «حفظ»، سه احتمال مطرح كرده و به جهت تناسب با سياق عبارت و سازگاري با قراين تاريخي صدر اسلام در كيفيت حفظ حديث، يكي از آنها را بر ميگزيند.۳ يا در معناي سماع در حديث
1.. كتابهايي كه سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني دانشگاهها (سمت) به طبع ميرساند، چنين ويژگي دارد.
2.. اربعين شيخ بهايي، حديث اول.
3.. همان، ص۶۳.
