هندسه دانش‏ های حديثی در انديشه و قلم شيخ بهايی - صفحه 112

الف) حجيت خبر واحد:

شيخ بهايي خبر واحد ثقه را حجت مي‏داند. او با بيان اختلاف نظر عالمان متقدم و متأخر در اين بحث، رأي عالمان متقدم هم‏چون سيد مرتضي و ابن ادريس را قابل بررسي و بحث دانسته و عقيده متأخران، يعني حجيت خبر واحد را مي‏پذيرد.۱ هر چند بحث حجيت خبر واحد از مباحث رجالي نيست، اما از مباحث اصولي و مهمي است كه مباني علم رجال نيز بر آن تكيه مي‏كند.

ب) پذيرش قاعده تسامح در ادله سنن:

اگر چه اين قاعده امروزه مقبول اكثر فقها نيست، اما شيخ بهايي هم‏چون بسياري از عالمان زمان خود و پيش‏تر از آن، به استناد به روايت نبوي (من سمع شيئاً من الثواب...)۲ معتقد است در روايت‏هاي اخلاقي نياز به سخت‏گيري‏هاي رجالي نيست.۳ اين بحث نيز اگر چه مبحثي رجالي نيست، اما از پيش فرض‏هاي اصولي دانش‏هاي اسلامي است كه در جهت‏گيري دانشمند رجالي و حديثي تأثير مستقيم دارد.

ج) شرايط توثيق راوي:

به عقيده شيخ بهايي، عدالت راوي با شهادت يك عادل اثبات مي‏شود. اگر در باره يك راوي هم توثيق رسيده باشد و هم تضعيف، اگر چه مشهور عالمان قول تضعيف را مقدم مي‏دانند، اما شيخ بهايي معتقد است هر كدام از توثيق يا تضعيف كه گمان قوي‏تري را افاده كند، مثلاً شاهدان بيشتر يا باتقواتري به آن شهادت دهند، آن رأي مقدم است.۴

د) اعتبار عدالت در زمان اداء نه تحمل:

شيخ بهايي معتقد است اگر راوي به وقت بيان حديث و رساندن آن عادل باشد، حديث او پذيرفته است؛ اگر چه به وقت دريافت آن عادل نبوده است.۵

3 و 4. دانش تاريخ حديث و منبع‏شناسي حديث

حديث از ابتدا تاكنون دوران‏هاي متفاوتي را پشت سر گذاشته است كه در دانش تاريخ حديث از آن بحث مي‏شود. سير تولد، رشد و نشر حديث و فراز و فرود و رواج و ركود آن از مهم‏ترين مسائل علم تاريخ حديث است. هم‏چنين دانش منبع‏شناسي حديث به شناساندن كتب حديثي و علوم حديثي و مسائل پيرامون آن و تعريف و توصيف نويسندگان آن كتاب‏ها و تحليل روش‏ها و رويكردهاي آنان مي‏پردازد.
هر چند اين دانش‏ها، در دوره‏هاي معاصر بيشتر مورد توجه قرار گرفته و پژوهشگران اخير در اين موضوعات تأليفات مستقلي به وجود آورده‏اند، اما در ميان عالمان متقدم نيز تلاش‏هاي بزرگي در اين

1.. الحبل المتين، ص۲۱.

2.. اربعين شيخ بهايي، ص۳۸۱، حديث سي و يكم.

3.. همان، ص۵۸، مقدمه.

4.. حبل المتين، ص۲۵.

5.. همان.

صفحه از 113