2 ـ 1. واژه شناسي

اين احاديث معمولاً در کتابهاي موسوم به غريب الحديث راه نيافتهاند؛ چرا که مشتمل بر واژه غريب و دشواري نيستند؛ اما بررسي واژگان «ثريا» و «فارس» در فهم بهتر اين روايات مؤثر است، بويژه لفظ فارس که دچار تحول معنايي نيز شده است.

2 ـ 1 ـ 1. ثريا

واژه «ثريا^۱ » تنها کلمهاي است که در اغلب اين روايات به کار رفته و در اثر تفاوت روايت حذف نگشته است^۲ . اين واژه از ريشه «ثرو» و مصغر ثروي است که در اصل به معناي زيادي و کثرت و منظور از آن، مجموعه ستاره‏هايي است که بر گردن گاو تصوّري شکل در آسمان وجود دارند و تسميه آن به دليل کثرت طلوع يا سقوط آن و يا کثرت ستارگان آن است^۳ . اين ستاره در زبان فارسي و در کتابهاي نجوم متقدم، به نام پروين آمده است^۴ . منجم معروف، شهمردان بن ابيالخير (زنده به سال 490ق) در کتاب نزهت نامه ثريا را چنين توصيف مينمايد:
ثريا تا هشت درجه و چهار سبع ثور است و چند ستارهاند به هم آمده و بر کوهان گاو ... از ثريا سطري بيايد سوي شمال و بر وي چند ستاره روشن...^۵ .
گمان ميرود استفاده از اين واژه به منظور بيان مثال و مبالغه در دوري باشد.^۶ ابن عربي، فصل 29 کتاب الفتوحات المکية خود را به سرّ سلمان و علت الحاق او به اهل بيت اختصاص داده و پس از درج حديث «لو کان الايمان...»، معتقد است که ثريا به هفت خصلت سلمان اشاره ميکند؛ چرا که ثريا نيز دربردارنده هفت ستاره است.^۷

2 ـ 1 ـ 2. فارس

ممکن است معناي فارس براي کساني که در قرن حاضر زندگي ميکنند، پيچيده نباشد و به راحتي آن را در کنار ايران نهاده و هر دو را مترادف يکديگر بدانند. در اين صورت، اهل فارس دقيقاً به معناي ايرانيان و کساني که در محدوده جغرافيايي کشوري به نام ايران زندگي ميکنند، خواهد بود. چنين برداشتي حمل لفظ بر معناي امروزي است؛ حال آن که بايد به با مراجعه به تاريخ و کتابهاي جغرافيايي، به معناي عصر صدور حديث دست يافت. معاني متصور از اين واژه چنين است: