ورجلاني (زنده به سال 471ق) در اثر خود، کتاب السيرة و اخبار الائمة ـ که در کتابهاي تراجم به سير الائمة واخبارهم۱ ـ مشهور است، دو حديث «والذي نفسي بيده لو أن الدين متعلق بالثريا لتناولته رجال من العجم و اسعدهم به الفارس» و «لو أن العلم متعلق بالثريا لتناولته الفرس» را در فصل «فضائل الفرس من العجم» ميآورد۲ . هر چند وي در باره اين احاديث اظهار نظري ننموده است، ولي اطلاع از اين که هدف ابو زکريا در اختصاص فصلي براي فضيلت اهل فارس در ابتداي کتاب، اثبات غيرمستقيم فضايل براي پيشوايان و حاکمان سلسله ايرانينژاد رستميان۳ بوده است، کاملاً نشان ميدهد او به صحت آن احاديث اعتقاد کامل داشته است. چنين رويکردي در کتاب مهم ديگر اباضيه يعني طبقات المشايخ بالمغرب نيز مشاهده ميشود۴ . نکته جالب توجه در اين دو کتاب، تقدم فصل فضائل الفرس بر فضائل البربر است؛ حال آن که ابو زکريا و درجيني خود بربري بودهاند.
4. پاسخ به شبهات دلالي (مضموني)
در مورد اين احاديث ممکن است اشکال شود که اولاً با آيات۵ و روايات۶ دلالتکننده بر نفي تعصب‌هاي قومي و قبيله‌اي منافات دارد. از اين رو نمي‌تواند مورد تصديق قرار بگيرد، چرا که روايات بايد بر قرآن عرضه گردند. ثانياً نميتوان انگيزه قابل قبولي براي صدور اين سخنان از پيامبر صلي الله عليه و آله به دست آورد؟
اين شبهه به چند صورت دفع ميشود: اولاً در ميان برخي از اين روايات، به جاي عبارت «اهل فارس»، ترکيب «رجال من هولاء» و اشاره به سلمان وجود دارد که احتمالاً ميتوان گفت منظور حضرت کساني هستند که ويژگيهاي ديني و علمي سلمان را دارا هستند و نه اشاره به نژاد وي، و ممکن است اهل فارس برداشتي بوده که صحابه از سخن پيامبر داشتهاند. فارغ از اين احتمال، در مورد نقلهاي با واژه فارس نيز بايد گفت، اين احاديث نشان ميدهد که برخي از فارسيان و نه تمام آنها، به مقام مذکور در حديث نايل مي‌شوند که مانند سلمان در دين و علم سرآمد باشند. علامه مجلسي نيز چنين مطلبي را پس از درج حديث در بحارالانوار نقل نموده است۷ . بنا بر اين، توجه به اشاره پيامبر صلي الله عليه و آله به سلمان، خود گوياي معناي واقعي و عدم قوم گرايي روايت است. ثانياً در خود اين روايات، علت برتري بعضي از
1.. الاعلام زرکلي، ج۸، ص۱۳۹.
2.. کتاب السيرة و اخبار الائمة، ص۵۱.
3.. ايرانياني که با مهاجرت به شمال آفريقا حکومت رستميان در تاهرت را تشکيل داده بودند (معجم البلدان، ج۲، ص۷.۹).
4.. طبقات المشايخ بالمغرب، ج۱، ص۱۳.
5.. مانند: (... إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن ذَكَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ...) (سوره حجرات، آيه۱۳).
6.. مانند اين احاديث از پيامبر صلي الله عليه و آله : «من كان في قلبِه حبَة من خردلٍ مِن عَصبِيةٍ بعثَهُ اللَّهُ يومَ القِيامَةِ مع أعراب الجَاهلِية»،
( الکافي، ج۲، ص۳۰۸).
7.. بحارالانوار، ج۶۴، ص۶۲.
