ضعيفي را مطرح ميکند که حسين بن علوان شيعه بوده و مذهبش را پنهان ميساخته است۱ . در مقابل، رجاليان متأخر، با تمسک به برخي احاديث منقول از وي سعي در امامي جلوه دادن او دارند۲ . اما به نظر ميرسد تلاش متأخران بر طريق صواب نباشد؛ چرا که رجالشناسي چون شيخ طوسي در دو کتاب التهذيب و الاستبصار وي را غير امامي معرفي کرده است۳ . علاوه بر آن، شيخ الطائفه در همان دو اثر، احاديثي نقل ميکند که حسين بن علوان در سلسله سند آنها وجود دارد و شيخ آن روايات را در شمار اخبار موافق با عامه ميداند که ميتواند تأييدي، هرچند ضعيف، بر غير امامي بودن او باشد۴ . سيد محسن امين از عبارت «رواة هذا الخبر كلهم عامة و رجال الزيدية۵ » شيخ طوسي، چنين استنباط کرده که حسين بن علوان بر مذهب زيدي بتري۶ بوده است۷ . در باره وثاقت او يا اظهار نظري نشده۸ و يا تنها به ثقه بودن برادرش اشاره شده است۹ که شايد بتوان آن را نشانهاي بر عدم وثاقت و يا مجهول بودن وي دانست. برخي ديگر، با تمسک به قول منحصر به فرد ابن عقده۱۰ ـ که برادر وي، حسن بن علوان را أوثق دانسته است ـ بر ثقه بودن او اصرار ميورزند.۱۱ به عبارت ديگر، معتقد به سرايت لفظ مشتق «أوثق» به ديگري هستند. در مورد اين سخن منحصر به فرد ابن عقده ـ که از آن ثقه بودن حسين بن علوان ثابت ميشود ـ احتمالي به ذهن متبادر ميشود که دور از ذهن نيست. آن احتمال اين است که سخن ابن عقده را حمل بر جانبداري از همکيش خود بنماييم؛ چرا که چنان که گفته شد، ممکن است حسين بن علوان زيدي بوده باشد. در اين ميان، تلاش سيد ابوالقاسم خويي براي توثيق حسين بن علوان از سنخ ديگر و در نوع خود جالب توجه است. وي به سخن نجاشي اشاره کرده و فهم ديگران را ـ که در پي آن، عدم توثيق حسين بن علوان برداشت ميشود ـ فاسد و ناصحيح ميانگارد. توضيح، آن که نجاشي در ترجمه حسين بن علوان مينويسد:
الحسين بن علوان الکلبي، مولاهم، کوفي، عامي، و أخوه الحسن يکني أبا محمد ثقه رويا عن أبي عبدالله....
آيةالله خويي بر خلاف برداشت ديگر علماي رجالشناس معتقد است: عبارت «و أخوه الحسن يکني أبا محمد»، به مانند مصاديق ديگري از کلام نجاشي، جمله معترضه است و وصف «ثقه» به حسين بن
1.. اختيار معرفة الرجال، ج۲، ص۶۷۸.
2.. التعليقة علي منهج المقال، ص۱۴۴.
3.. التهذيب، ج۷، ص۳۱۷؛ الإستبصار، ج۱، ص۶۶.
4.. التهذيب، ج۱، ص۳۳۲؛ الإستبصار، ج۱، ص۲۱۵؛ ج۳، ص۱۳۵و ۱۴۲.
5.. الاستبصار، ج۱، ص۶۶.
6.. گروهي از زيديه به پيشوايي کثير الأبتر که به امامت شيخين در کنار اميرالمومنين عليه السلام اعتقاد داشتند.
7.. اعيان الشيعه، ج۶، ص۹۱.
8.. رجال الطوسي، ۸۴.
9.. رجال النجاشي، پيشين.
10.. خلاصة الأقوال، ص۳۳۸.
11.. سماء المقال، ج۱، ص۴۱۸.
