علماي اسلامي در باره اين‌که آيا يک قوم مي‌تواند صلاحيت مدح يا ذم داشته باشد، به بحث پرداختهاند که به دليل برابري انسان‌ها و عرضي بودن قوميت بر وجود انسان، يک دين الهي چرا و با چه هدفي بايد از قوم و سرزمين خاصي ستايش کند؟ جواب به اين پرسش، هر چه که باشد، اعم از پيشگويي، ترغيب ممدوحين به اسلام و... اما نبايد از اين نکته غافل ماند که يکي از مهمترين انگيزههاي جعل و تحريف احاديث، انگيزههاي ملي و قومي بوده است. اصل و ديدگاه غالب بر عدم اعتبار اين‌گونه احاديث است، به دليل آن که انگيزه کافي براي جعل اين نوع مطالب وجود دارد؛ زيرا سخنان گهربار پيامبر صلي الله عليه و آله پس از قرآن، داراي بيشترين اعتبار نزد مسلمانان بوده و چنانچه فرد يا گروهي قصد برتر جلوه دادن قوم يا سرزميني را داشتهاند، با جعل سخن و سندسازي به آن دست مي‌زدهاند؛ به عنوان نمونه ابن جوزيه تمام احاديث مدح و ذم بغداد، بصره، کوفه، مرو، قزوين، عسقلان، انطاکيه و... را کذب ميداند۱ . بنا بر اين، در نگاه نخست، بايد بنا را بر ساختگي بودن فضايل و مدايح اقوام نهاد، مگر حديثي که از سندي قوي و قرايني محکم برخوردار باشد، که در اين صورت، اصل نخواهد توانست بر آن غلبه پيدا کند. حديثي با تفاوت در برخي واژهها به صورت: «لو کان الايمان يا الدين يا العلم منوطاً يا معلّقاً بالثريا لتناوله رجال يا رجل من اهل فارس» از پيامبر صلي الله عليه و آله وارد شده که بررسي صحت و سقم آن، موضوع اين مقاله است.
1. بررسي نقلهاي روايات
معمولاً اين احاديث ذيل سه آيه (يأَيهُّا الَّذِينَ امَنُواْ مَن يرْتَدَّ مِنكُمْ عَن دِينِهِ فَسَوْفَ يأْتي اللَّهُ بِقَوْمٍ يحُبهُّمْ وَ يحُبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلي الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلي الْكَافِرِين...)۲، (... و آن تَتَولّوا يستبدلْ قوما غيرَكم ثمّ لا يكونوا امثالَكم)۳و (وآخَرين منهم لَمّا يلحَقوا بهم و هو العزيزُ الْحكيم)۴ آمده که سخن از گروهي است که در صورت رويگرداني مؤمنان، جايگزين آنان خواهند شد و يا بدانها حکمت داده خواهد شد. در اغلب موارد شأن صدور روايت‌هاي مورد بحث، همان شرح و تفسيري است که پيامبر صلي الله عليه و آله از اين آيات ارائه دادهاند. توضيح آن که پس از نزول اين آيات پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله در مقام جواب به سؤال صحابه از تفسير و شأن نزول اين آيات، با اشاره به سلمان فارسي، يکي از مصاديق اين آيات را وي و قومش، يعني اهل فارس بيان داشتهاند. البته گاهي اين احاديث بدون سبب صدور و هيچگونه پيشزمينهاي از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده که به مهمترين منابع و نقلهاي اين احاديث اشاره خواهد شد.
1 ـ 1. منابع اهل سنت
اين روايات در منابع اهل سنت با بسامد بالايي به چشم ميخورند. از مجموع کتب ششگانه اهل سنت،
1.. نقد المنقول، ص۱۰۸.
2.. اي كساني كه ايمان آوردهايد، هر كس از شما از دين خود برگردد، به زودي خدا گروهي [ديگر] را ميآورد كه آنان را دوست ميدارد و آنان [نيز] او را دوست دارند (سوره مائده، آيه۵۴).
3.. و اگر روي برتابيد [خدا] جاي شما را به مردمي غير از شما خواهد داد كه مانند شما نخواهند بود (سوره محمد، آيه۳۸).
4.. و [نيز بر جماعت‌هايي] ديگر از ايشان كه هنوز به آنها نپيوستهاند [حکمت مي-آموزد] (سوره جمعه، آيه۳).
