حديث در تأييد ديدگاه خويش ميآورد۱ و نشان ميدهد كه پيامبر صلي الله عليه و آله فقط «قاسم»، يعني تقسيم کننده خمس است.
نقد و بررسي:
در نقد و بررسي مطالب ياد شده بايد گفت:
1. نخست اين که مناسب بود اين آيه را در باب «فرض الخمس» بياورد؛ چه آن که تا زمان بخاري، بيش از دو قرن از نزول قرآن و تثبيت اصطلاحات قرآني در جامعه اسلامي ميگذشت، فقيهان و دانشمندان علوم اسلامي واژه فرض و فريضه را با الهام از قرآن، در خصوص آنچه از قرآن و توسّط خداوند الزام شده بود، به کار ميبردند.۲
2. لامي که بر سر اسم در ميآيد، معاني فراواني دارد. در کتب لغت و دستور زبان عرب، از جمله کتاب مغني اللبيبِ ابن هشام، براي «لام» بيست و دو معنا از قبيل: اختصاص، استحقاق، مالکيت، تمليک، تبليغ، تعديه و... ذکر شده كه در هيچ يک از معانيِ نقل شده، عنوان«تقسيم» نيامده است؛۳ بنا بر اين، سخن بخاري در اين باره، ادّعايي بيش نيست و نميتوان آن را پذيرفت.
3. احاديثي که بخاري براي تأييد معناي فوق آورده است، با چند اشکال رو به روست:
الف: مخالف با اتّفاق مسلمين است، چون تمام فرقههاي مسلمين معتقدند که خمس براي پيامبر و خويشان او قرار داده شده و اصل جعل از ضروريات اسلام است و احدي از مسلمين با آن مخالف نيست.۴
ب: احاديث بخاري مخالف با مضمونِ احاديث مستفيضي چون: «الخمس للّه و للرسول و لنا»۵ است که از طريق اهل بيت عليهم السلام در تفسير آيه روايت شده است.
ج: در حکمت جعل خمس آمده که عوض زکات و به عنوان کرامت و هديه براي پيامبر صلي الله عليه و آله و اهل بيت عليهم السلام است و اين که صدقه بر محمد صلي الله عليه و آله و آل او حرام است، در احاديث شيعه و سنّي و کتب فقهي فريقين به اين مطلب تصريح شده است.۶
1.. همان؛ از باب نمونه: في حديث منصور ان الأنصاري قال حملته علي عنقي فأتيت به النبي صلي الله عليه و سلم و في حديث سليمان ولد له غلام فأراد أن يسميه محمداً، قال: سموا باسمي ولا تكنوا بكنيتي، فاني إنما جعلت قاسماً اقسم بينكم، و قال حصين: بعثت قاسماً اقسم بينكم...
2.. المدونة الکبري، ج۱، ص۷۴، ۱۴۲و...؛ الموطأ، ج۱، ص۲۶۸؛ الام، ج۱، ص۴۴، ۵۶، ۶۴.
3.. مغني اللبيب، ج۱، ص۲۰۸ ـ ۲۲۲.
4.. ر.ک: ادامه همين گفتار در بحث مالکيت خمس.
5.. وسائل الشيعه ج۶، ص۳۵۷، حديث۵؛ بحار الانوار، ج۹۶، باب اصناف مستحق الخمس، ص۱۹۶ ـ ۲۰۳، به نقل از کتب حديثي اقدم شيعه؛ عيون اخبار الرضا عليه السلام ؛ الامالي للصدوق؛ الخصال؛ الامالي للطوسي؛ تفسير العيّاشي و... .
6.. صحيح المسلم، ج۳، ص۱۱۹؛ و قال في الحديث ثم قال لنا: ان هذه الصدقات إنما هي أوساخ الناس، و انها لا تحل لمحمد و لا لآل محمد. و قال أيضاً ثم قال رسول الله صلي الله عليه و سلم: ادعوا إلي محمية بن جزء و هو رجل من بني أسد كان رسول الله صلي الله عليه و آله استعمله علي الأخماس (سنن البيهقي، ج۷، ص۳۱؛ المغني ابن قدامة، ج۲، ص۲۷۴، مسأله ۱۷۷۹؛ ج۶، ص۳۲۶، مسأله ۵۱۰۳)؛ کتب شيعه به نشاني قبل مراجعه شود.
