کاوشی در احاديث خمس صحيح البخاری - صفحه 146

عيني شارح بخاري، نسبت به دو فراز ذيل خبر «امرهما الي من وَلي الامر» و «قال: فهما علي ذلک اليوم» که فهم آن بسيار مهم است، شرح و توضيحي نداده است.۱
به هر حال، طبق اظهار نظر فوق، ديدگاه خليفه دوم اين است که اختيار امر خمس با ولي امر است؛ هر چند براي پيروان مذهب اهل بيت ـ عليهم السلام ـ نظر خليفه حجّت نيست، امّا ميتواند قرينهاي بر اين که صاحب اختيار بودن ولي امر نسبت به امر خمس نکتهاي مفروغ عنه و مسلّم بوده است، باشد.
ج: روايت سوم به جريان حضور تعدادي از سران صحابه و آمدن علي عليه السلام و عبّاس به عنوان مرافعه در ارتباط با صدقات رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ نزد عمر اشاره دارد که بخاري آن را مکررّ آورده است.۲

باب أداء الخمس من الدين۳

در اين باب حديث وفد عبدالقيس ـ که در باب أداء الخمس من الايمان گذشت ـ با اندک تفاوتي آمده است:
... ابن عباس رضي الله عنهما يقول قدم وفد عبدالقيس فقالوا يا رسول الله ان هذا الحي من ربيعة بيننا و بينك كفار مضر فلسنا نصل إليك الا في الشهر الحرام فمرنا بأمر نأخذ منه و ندعو إليه من وراءنا قال آمركم بأربع و انها كم عن أربع الايمان بالله شهادة أن لا إله إلا الله وعقد بيده و أقام الصلاة و ايتاء الزكاة و صيام رمضان و ان تؤدوا لله خمس ما غنمتم و انهاكم عن الدباء و النقير و الحنتم و المزفت.۴
چنان که ملاحظه ميشود، حديث در باب اوّل با نقل اين روايت، در تعبير نسبت به اداي خمس متفاوت است. در روايت اوّل آمده است: «و ان تعطوا من المغنم الخمس»، ولي در گزارش دوم چنين آمده است: «و ان تؤدوا لله خمس ما غنمتم»؛ دو روايت در دو موضع از يک جمله متفاوتاند.

1.. عمدة القاري، ج۱۵، ص۱۶.

2.. صحيح البخاري، ج۴، ص۴۴، بخاري در سه باب ديگر، از سه تن از مشايخ خويش اين حديث را آورده است: در باب نفقات از سعيد بن عفير و در اعتصام از عبدالله بن يوسف و در فرائض از يحي بن بکير با اندک تفاوتي در ج۵، ص۲۴، باب حديث بني النضير و ج۶، ص۱۹۱ کتاب النفقات، باب حبس نفقة الرجل قوت سنته علي اهله آمده است.

3.. همان، ج۴، ص۴۴.

4.. همان؛ از کتب حديث اهل سنّت، مسند احمد نيز حديث را به طريق ديگر از ابن عبّاس آورده است: ج۱، ص۳۶۱؛ در ضمن ابن حنبل مضمون حديث ابن عباس را با زياده از ابي سعيد نيز روايت کرده است. همان، ج۳، ص۲۲؛ در صحيح مسلم، ج۱، ص۲۲، حديث وفد از ابن عباس به همان مضمون نقل بخاري، روايت شده است؛ در سنن ابي داوود، ج۲، ص۱۸۷ و ص۴۰۸، گزارش ابن عباس از جريان آمده است؛ در سنن ترمذي، ج۴، ص۱۲۱، از ابن عباس به مضمون نقل بخاري آمده است؛ در سنن النسائي، ج۸، ص۱۲۰، در باب الجهاد، و ص۳۰۸، در باب الأخبار التي اعتل بها من أباح شراب السكر، نيز آمده است؛ در سنن الکبري بيهقي جريان وفد را از بخاري و مسلم روايت کرده است، ج۴، ص۱۹۹، ج۶، ص۲۹۴.

صفحه از 157