از احاديث بخش دوم، افزون بر وجوب و فريضه بودن خمس، موارد تعلّق (غنيمت و رکاز) و مصرف آن به دست ميآيد؛ از تکرار جريان مراجعه حضرت فاطمه ـ عليها سلام ـ به خليفه اوّل و مطالبه خمس و جريان پرداخت ناقهاي از خمس به علي عليه السلام و از همه روشنتر حديث اخير بر ميآيد که از موارد مسلّم مصرف خمس، اگر نگوييم مالکيت آن، اهل بيت ـ عليهم السلام ـ بودهاند.

نتيجه

از ابواب گوناگون و مطالب مطرح شده در بحث خمس، در کتاب صحيح البخاري استفاده ميشود كه:
1. بخاري قايل به فرض خمس است يعني اين که اين حق مالي از طرف خداوند الزام شده است.
2. پرداخت خمس نشانه دينداري و ايمان است.
در اين دو مقوله (فرض خمس و اين که اداي آن جزء ايمان است) هماهنگ با ساير فقيهان نامي اسلام و پيشوايان مذاهب اسلامي، به ويژه امامان اهل بيت ـ عليهم السلام ـ است.
3. در مالکيت خمس عناوين کتاب بخاري اضطراب دارد و چند احتمال از آن بر ميآيد:
الف: پيامبر صلي الله عليه و آله تنها تقسيم کننده خمس است و در واجب کردن و مالکيت آن دخالتي ندارد.
ب: خمس براي حلّ مشکلات مالي رسول الله و مساکين وضع شده است كه پيامبر صلي الله عليه و آله بينوايان و درماندگان را بر افراد خانواده خويش ترجيح ميداد.
ج: وي خمس را ملک منصب و متعلق به ولي امر ميداند و در چند باب بر آن تأکيد و در باب «فرض الخمس» گفته خليفه دوم را ميآورد.
د: در اين که اهل بيت عليهم السلام مالک خمس يا از موارد مصرف آن هستند، ديدگاه بخاري روشن نيست.
4. وي قايل به تعلّق خمس به غنيمت و رکاز است و رکاز را طبق برداشت مالک و ابن ادريس منحصر به دفينه جاهليت ميداند و به ديدگاه امام علي عليه السلام ، خليفه دوم و عمر بن عبدالعزيز که به گزارش بيهقي معدن را رکاز ميدانسته و قايل به تعلّق خمس در آن بودهاند يا حديث ابي هريره که رکاز را طلايي ميداند که از زمين به دست آيد (معدن) اشارهاي نميکند.^۱
5. حديث «في الرکاز الخمس» جزء احاديث مستفيض و در بسياري از جوامع حديثي اهل سنّت آمده است، ولي در تفسير آن اختلاف است. مالک و شافعي آن را منحصر به دفينه جاهليت ميدانند و عمر ابن عبدالعزيز و ابو حنيفه (و به تعبير بخاري بعض الناس) معدن را هم از مصاديق رکاز ميشمارد، ولي بخاري در اين مقوله به فتواي مالک و شافعي گرايش دارد.
در باره غنيمت بخاري هيچ گونه تفسيري ارائه نميکند، نه به معناي لغوي آن (دستيابي به مالي بدون دسترنج) اشاره ميکند و نه تصريحي به معناي اصطلاحي خاص آن (غنائم دار الحرب) مينمايد.