رسول گرامي اسلامي صلي الله عليه و آله ميفرمايد:
مردم از پرداختن زکات خودداري نميورزند، مگر آن که بارش باران از آنان بازداشته ميشود و اگر چهارپايان نبودند، اصلاً بارشي نداشتند.۱
منشا باران ابرها يا آسمان
در قرآن کريم منشا نزول باران، آسمان معرفي شده است. تعبير «انزل من السماء»، چهارده بار و «انزلنا من السماء»، چهار بار و «نزّل من السماء»، دو بار و «نزّلنا من السماء»، يک بار تکرار شده است.
آيا مقصود از آسمان، کرات آسماني است؟ که در اين صورت ابرها حکم غربال را پيدا ميکنند؛ چنان که فخر رازي گاه در تفسيرش به آن معتقد شده است و مينويسد:
خدا باران را در آسمان ميآفريند و سپس آن را بر ابرها و از آن جا بر زمين فرو ميباراند.۲
وي حتي بر کساني که مقصود از آسمان را ابر و سحاب دانستند و باران راحاصل تبخير بخشي از آب‌هاي درياها و درون زمين ميدانند، خرده ميگيرد.۳
يا مقصود از آسمان ابرهاست؟ چنان که سماء را کنايه از ابرها دانستنهاند و باران را حاصل تبخير آب‌هاي زميني معرفي کردهاند.۴ فخر رازي نيز در تفسير آيه 32 سوره ابراهيم همين نقل را پذيرفته و دليل خود را مشاهدات خارجي معرفي ميکند.۵
مرحوم طبرسي گر چه در برخي آيات منشا باران را آسمان معرفي ميکند۶ ، ولي در توضيح بيشتر آيات، مقصود از سماء را سحاب و ابر ميداند و با اشاره به نظر طبيعتشناسان ـ که ابر را حاصل بخارهاي متصاعد از زمين ميدانند ـ اشاره و آن را از علي بن عيسي رماني نقل ميکند و مينويسد:
گر چه اين نظر قطعي نيست، ولي دليل عقلي يا نقلي بر رد آن نداريم.۷
به نظر ميرسد چنين بگوييم که گرچه واژه سماء در قرآن مصاديق مختلفي دارد، اما قطعاً مفهوم فرازمندي و جهت فوق در همه آنها لحاظ شده است. فرهنگ نامهها تصريح دارند که آسمان به لحاظ کاربرد زبان عربي به هر چيزي گفته ميشود که در فراز قرار گيرد و بر انسان سايه افکند.۸ مفسران نيز بر اين معناي لغوي تأکيد کرده و واژه سماء را به همين معني گرفتهاند.
1.. خمس ان ادرکتموهنّ فتعّوذوا بالله منهن... و لم يمنعوا الزکاه الا منعوا القطر من السماء ولولاالبهائم لم يمطروا (الکافي، ج۴، ص۸۱).
2.. مفاتيح الغيب، ج۴، ص۲۲۳؛ ج۱۳، ص۱۰۵؛ ج۲۴، ص۹۰.
3.. همان، ج۲۳، ص۸۸.
4.. المنار، ج۲، ص۶۰؛ جواهر في تفسير قرآن، ج۱، ص۳۱؛ ۱۲، ص۲۱؛ الميزان، ج۱۵، ص۱۳۷.
5.. مفاتيح الغيب، ج۱۹، ص۱۲۶.
6.. مجمع البيان، ج۴، ص۱۴۸.
7.. همان، ج۱، ص۶۱ و ۲۴۵؛ ج۲ ص۳۴۱.
8.. مجمع البحرين؛ المفردات.
