و گرچه حسن بن علي وشاء جليل القدر و ثقه است۱ و نيز علي بن حکم بن زبير نيز جليل القدر است۲ و ابان بن عثمان الاحمر نيز از اصحاب اجماع و از اجلا به حساب ميآيد، ولي مروي عنه، ابان مشخص نيست و روايت نيز مرسل به حساب ميآيد. پس روايت دوم نيز به لحاظ ارسال و نيز ضعف سند به واسطه محمدبن خالد دچار مشکل است.
اما روايت سوم۳ و روايت چهارم۴ ـ که هر دو از کتاب الکافي نقل شدهاند ـ سند آنها چنين است:
کليني از علي بن ابراهيم از هارون بن مسلم از مسعده بن صدقه از امام صادق عليه السلام .
در جلالت و وثاقت محمدبن يعقوب کليني و نيز عظمت و وثاقت علي بن ابراهيم قمي۵ و نيز موثق بودن هارون بن مسلم۶ و نيز توثيق مسعدة بن صدقه العبدي۷ نميتوان تشکيک کرد و ضعف سندي يا اسنادي در روايات ياد شده ديده نميشود. پس روايات سوم و چهارم قابل رد سندي نميتوانند باشند، بويژه اگر توجه کنيم که نظير روايت چهارم در علل الشرايع شيخ صدوق و به واسطه پدر صدوق، از عبدالله بن جعفر حميري، از هارون بن مسلم نيز نقل شده که همگي از اجلاي رجال حديثي هستند.
4. تنها راه براي نقد احاديث ياد شده، نقد محتوايي است؛ بدين معني که بگوييم: روايات ناظر به غربال بودن ابرها، مخالف علم مسلم بشري و در تعارض با دانش قطعي بشري است و نميتواند از معصوم سخن خلاف واقعيت خارجي صادر شود.
پس بر اين پايه روايات ياد شده را به کناري نهاده و آنها را مردود اعلام کنيم، ولي آيا دانش قطعي بشري، توليد قطرات باران در حداقل لايهاي بالاتر از ابرها را مسلماً مردود شمرده است؟ به نظر نگارنده گرچه مسأله مفروغ عنه گرفته ميشود، ولي هنوز هم جاي تحقيق در دانش بشري هست. پس روايات ياد شده در تقابل با دانش قطعي تلقي نميشود و شايد مدتي نه چندان دور، بشر به حقيقتي عميقتر، در باره توليد باران دست يابد.
نتيجه
بر اساس آنچه گفته شد، اين نتايج به دست ميآيد:
1. روايات ياد شده، گرچه برخي دچار ضعف سندي يا اسنادي هستند، ولي در بين آنها روايت موثق وجود دارد.
2. روايات گفته شده گرچه با دانش امروزي بشري مخالفت دارد، ولي دانش امروزي در باره منشا توليد باران آخرين سخن در اين باره نيست.
1.. همان، ج۵، ص۳۴.
2.. همان، ج۱۱ ص۳۹۴.
3.. بحار الانوار، ج۵۹، ص۳۸۰.
4.. همان، ص۳۸۱.
5.. معجم رجال الحديث، ج۱۸، ص۵۰؛ ج۱۱، ص۱۹۳؛ نيز جامع الرواه، ج۲، ص۲۱۸؛ ج۱، ص۵۴۵.
6.. معجم رجال الحديث، ج۱۹، ص۲۲۹.
7.. همان، ج۱۸، ص۱۳۹.
