4. محمد بن حسن (حسين۱ ) بن إسحاق علوي معروف به شريف الدين ابو عبدالله نعمت از عالمان جليل القدر و پرهيزكار۲ شيعه در منطقه ايلاق و پيشنهاددهنده كتاب من لا يحضر الفقيه است. او اصالتاً عرب و اهل مدينه۳ است كه منطقه ايلاق را براي سكونت بر مي‌گزيند.
5. أبو عبدالله كوفي۴ علوي۵ (م 339 ق)، وي در طبقه اساتيدِ اساتيد صدوق بوده است.۶ او در فرغانه زندگي مي‌كرده و به فقيه آن ديار شهرت داشته است.۷ وي نيز اصالتاً عرب بوده و از حجاز به آن سامان آمده بود. خطيب بغدادي در توصيف او مي‌نويسد:
كان احد وجوه بني هاشم و عظمائهم و صلحائهم و كان من شهود للحاكم و كان ورعاً خيراً فاضلاً فقيهاً ثقة صدوقاً.۸
6. علي بن محمد بن فيروزان قمي. او يك راوي شيعي و كثير الرواية است. اگرچه اصالتاً قمي است، ولي در كش مقيم بوده است.۹
سفر حديثي و بازگشت به موطن
1. حسين بن علي بن محمد قمي، معروف به أبو علي بغدادي استاد شيخ صدوق است و از كساني است كه خدمت حسين بن روح نايب امام عصر عليه السلام رسيده است.۱۰ او ساكن بغداد بود و براي مدتي به بخارا ـ احتمالاً براي اخذ حديث ـ سفر كرد و سپس به بغداد بازگشت.۱۱ شيعيان بخارا وي را وكيل خود در رساندن وجوهات به نايب امام عصر كرده‌اند.۱۲
2. علي بن محمد بن عبدالله قزويني: او مشهور به قاضي ابوالحسن قزويني است. وي نخستين فردي است كه ميراث حديثي بزرگ‌ترين راوي و محدث خراسان، يعني جناب محمد بن مسعود عياشي را به بغداد منتقل مي‌كند. اين انتقال در سال 356 ق، رخ داده است.۱۳
3. ابو جعفر محمد بن علي قمي، معروف به شيخ صدوق مدتي از عمر خود را در ماوراءالنهر و خراسان گذرانده است. حضور پر بركت صدوق در اين منطقه و سكونت موقتي وي ـ حدود 4 سال ـ منجر به
1.. همان.
2.. همان، ج۲، ص۳۸۰، ش ۲۴۲۰.
3.. من لا يحضره الفقيه، ج۱، ص۱۴.
4.. همان، ج۴، ص۵۳۸ ـ ۵۳۹.
5.. علل الشرائع، ج۱، ص۶۶، ح۲.
6.. معاني الاخبار، ص۱۰۴، ح۱.
7.. تاريخ بغداد، ج۸، ص۷، ش ۴۰۴۰.
8.. رجال الطوسي، ص۴۲۹، ش ۶۱۶۴.
9.. كمال الدين و تمام النعمة، الشيخ الصدوق، ص۵۱۸ ـ ۵۱۹، ح۴۷.
10.. رجال النجاشي، ص۲۶۷، ش ۶۹۳.
