حديث پژوهی در نگاشته‌های مستشرقان - صفحه 219

اجتماعي زنان در جامعه اسلامي و موقعيت سياسي آنان در دولت، در صدر اسلام پرداخته است. قلمرو زماني مد نظر آبوت، دوره حيات حضرت محمد صلي الله عليه و آله ، دوره خلفاي راشدين و دوره بني اميه بوده است. تبيين نقش پيامبر صلي الله عليه و آله در احياي شخصيت زنِ عرب و تبيين منزلت زنِ مسلمان در نگاه قرآن و پيامبر صلي الله عليه و آله ، از مباحث مهم مقاله نخست وي به شمار ميآيد. وي در اين مقاله نمونه‌هاي تاريخي متعددي از طبقات ابن سعد، سيره ابن هشام و منابع متقدم تاريخي در باره مواجهه و عملکرد مثبت پيامبر صلي الله عليه و آله با مسأله حقوق زنان را گزارش نموده و به تحليل نشانده است؛ گزارشات تاريخي موجود گواه اين مهم است كه پيامبر صلي الله عليه و آله تلاشهاي جدي و زيادي در تغيير نگره جامعه عرب نسبت به جايگاه و حقوق زن انجام داد و تا حدي اين تلاشها به نتيجه رسيد، لكن پس از رحلت پيامبر صلي الله عليه و آله نوعي بي توجهي به مسأله زنان در ميان برخي از صحابه به وجود آمد و بتدريج در عصر بني اميه به شدت اوج خود رسيد؛ در اين دوره بني اميه اعتبار و منزلت پيشين زن عرب در عصر پيامبر صلي الله عليه و آله ، در سايه استفاده‌هاي ابزاري از زن به خاطر مطامع دنيوي، به فراموشي سپرده شد.
در زمينه فقه جزايي ميتوان به مقاله جالبي در بررسي پيشينه فرهنگي رجم فرد زنا كار ـ از مسائل فقه جزايي ـ با عنوان «ابن قتيبه و ميمونها» اشاره كرد كه مورد توجه مايكل كوك۱ ، از مستشرقان حديث پژوه معاصر، قرار گرفته است. موضوع اين مقاله بررسي فقه الحديثي روايتي مربوط به زناي حيوانات و انجام حكم رجم از سوي ميمونهاست؛ موضوع اين روايتِ گزارش شده در كتاب تاويل مختلف الحديث ابن قتيبه، داستاني است كه مطابق آن گروهي از ميمونها، يك ميمون مونثِ زناكار را سنگسار ميكنند. راوي داستان ـ كه خود شاهد وقوع آن بوده است ـ زمان آن را پيش از اسلام گفته است. کوک، مقاله خود را تفسيري دراز دامن بر متن اين حديث كوتاه از تاويل مختلف الحديث، خوانده است. وي پيش از اين که به سراغ داستان ميمونها برود، درون مايه آن را از منظر عقلاني تحليل كرده و عوامگرايي و سادهانديشي برخي از مسلمانان را، زمينه ساز زايش و بالندگي چنين احاديثي در فرهنگ اسلامي دانسته است. بررسي ريشه‌هاي تاريخي باورهاي مذهبي دوره آغازين اسلام، نقش خردورزي و نقلگرايي در زايش باورها و پندارهاي فرهنگي و مواجهه اسلام نخستين، پيشا مدرن و ميانه با پديده اختلاف باورهاي فرهنگي رايج در جامعه از مباحث مقدماتي مقاله وي به شمار ميآيد. نويسنده در ادامه عصر ابن قتيبه را از لحاظ فرهنگي، اعتقادي و حديثي مورد تحليل قرار داده و به سراغ زمينه‌هاي نفوذ داستان گزاف، اسطوره و خرافات در باورهاي عمومي رفته است و داستان سنگسار ميمون در روايت ابن قتيبه را نماد نفوذ باورهاي عمومي در حديث دانسته است. بررسي آراي ابن قتيبه و ديگر حديث پژوهان در توجيه اين حديث و تبيين نكات فقه الحديثي آن محور اصلي مقاله وي بوده است.
در باب روايات مربوط به خوردنيها نيز مقاله «پنير مجوسي: مشكلي كهن در فقه اسلامي۲ » از مايكل كوك۳ بسيار جالب و خواندني است. موضوع اين مقاله بررسي تحليلي ـ تاريخي روايات و آراء

1.. Michael Cook. استاد دانشگاه پريسنتون امريکا؛ پژوهشگر تاريخ و فرهنگ اسلامي و مولف چندين كتاب و مقاله در حوزه حديث.

2.. BSOAS , Vo ۴, No ۳, pp ۴۴۹ ـ ۴۶۷.

3.. Michael Cook.

صفحه از 239