طبق قرائن تاريخي اکثر کتاب‌‌‌‌‌هاي حديثي سه قرن اول در قرن چهارم وپنجم وجود داشته است رجوع به دو کتاب رجال النجاشي والفهرست طوسي، مي‏تواند اين ادعا را ثابت نمايد ^۱ . امّا با توجه به کاربردي‏تر بودن جوامع حديثي نگاشته شده در قرن چهارم و پنجم، بيش‏تر مورد توجه قرار گرفتند و به مرور زمان بسياري از کتاب‌‌‌‌‌هاي حديثي قرون گذشته به صورت مستقلّ ناياب و از ميان رفته و تعداد بسيار اندکي به دست ما رسيده است ^۲ . بدين ترتيب، جوامع حديثي نگارش يافته در قرن چهارم و پنجم به مصادر اوليه حديثي بدل شدند.

منابع احاديث اثناعشر

احاديث اثناعشر به صورت گسترده در منابع حديثي قرن چهارم و پنجم گرد آوري شده است ^۳ . عدم دستيابي به منابع قديمي‏تر از سوي برخي از خاورشناسان و دگرانديشان موجب ترديد آنان در قدمت منابع اين احاديث در پيش از قرن چهارم شده است .
اما خوشبختانه احاديث اثناعشر در تعداد قابل توجهي از معدود تأليفات حديثي سه قرن نخست وجود دارد. ^۴ دو کتاب بصائر الدرجات و المحاسن کتاب‌‌‌‌‌هايي است که اتان کلبرگ براي اثبات قديمي نبودن منابع احاديث اثناعشر به آنها استناد کرده، و ادعا نموده که احاديث اثناعشر در اين دو کتاب وجود ندارد. در اين نوشتار عدم صحت اين ادعا به اثبات مي‏رسد.
افزون بر آن با بررسي تعدادي از اسناد احاديث اثناعشر، برخي از منابع مفقود، اما قديمي اين احاديث بازيابي مي‏گردد. در صفحات پيشين گفته شد که بسياري از کتاب‌‌‌‌‌هاي حديثي نگارش يافته در سه قرن اول در جوامع حديثي قرن چهارم گنجانده شده و به مرور از ميان رفته‏اند، اما در اسناد رواياتي که به دست ما رسيده، قرايني وجود دارد. که مي‏توان با استفاده از آن تعدادي از اين کتاب‌ها را شناسايي نمود. لازم است پيش از معرفي قراين؛ نکاتي را يادآور شويم.
يک: صاحبان کتب حديثي در سه قرن اول؛ در بسياري از اوقات نامي براي جزوات حديثي خود نمي‏گذاردند و اين کتاب‌ها بيشتر به نام موضوع يا مؤلف شناخته مي‏شد. به همين دليل، با روش منبع‌يابي فقط مي‏توان اصل کتاب را مستند به نام مؤلف ثابت نمود.