4. در برخي از اسنادي که پشت سر هم آمده و يا اسانيد مشابهي که با جستجوي در کتاب ميتوان آنها را کنار هم قرار داد، مشاهده ميشود که راويان در ابتداي اسناد ۱ با تغيير سند تغيير نمييابند، ولي راويان در انتهاي سند تغيير پيدا ميکنند. ظاهر اين گونه اسانيد اين است که آخرين شخص تکراري در سند صاحب کتاب بوده و راويان متعددي از او روايت نقل کردهاند. به اين روش اصطلاحاً «اتحاد اوايل و افتراق اواخر اسناد روايات» گفته ميشود. قرينه چهارم، اتحاد اوايل و افتراق اواخر اسناد روايات است ۲ . ۳
در اينجا نوبت به معرفي منابع احاديث اثناعشر ميرسد که به ترتيب قدمت عبارتاند از:
1. کتاب سليم بن قيس متوفاي قرن اول هجري ۴
سليم بن قيس هلالي از ياران امام علي عليه السلام است. ۵ پس از آن که حجاج در پي قتل او برآمد، به فارس پناه برد و ابان بن ابي عياش را با معارف اهل بيت آشنا نمود. در اواخر عمر خود کتابي را نزد او قرار داد ۶ .
اين کتاب قديميترين منبع احاديث اثناعشر به شمار رفته و در حدود بيست روايت از روايات اين کتاب در باره دوازده جانشين پيامبر است ۷ .
اشکالاتي در باره اعتبار اين کتاب و انتساب آن به سليم وجود دارد که باعث شده گروهي از محدثين و محققين در اعتبار کتاب ترديد پيدا نمايند. در اينجا لازم است پس از طرح اشکالات به پاسخگويي از آنها بپردازيم.
اشکال اول: روايات کتاب سليم بن قيس را تنها ابان بن ابي عياش نقل کرده و وثاقت او به اثبات نرسيده است. بنا بر اين کتاب سليم از جهت اعتبار دچار ضعف است.
جواب: اعتبار کتاب سليم از دو راه ثابت ميشود:
1. اثبات وثاقت ابان
نگاهي به طبقات پس از ابان و راوياني که روايت ابان را در کتب خويش آودهاند، ميتواند وثاقت ابان را به اثبات رساند .
1.. مراد از راويان در ابتداي اسناد آخرين راويان نسبت به پيامبر صلي الله عليه و آله و امام عليه السلام است.
2.. آقاي محمد جواد شبيري در مقاله ارزشمندشان بر کتاب الغيبة نعماني از اين روش استفاده کرده و منابع روايات اين کتاب را به دست آورده است. ما در معرفي منابع احاديث اثناعشر در کتاب الغيبة نعماني از اين پژوهش بهره گرفتهايم.
3.. پس از روشن شدن قراين يافتن منابع متقدم، براي دستيابي به کتابهاي محدثين سه قرن اول، اسانيد کتابهاي الغيبة نعماني، الغيبة طوسي و الکافي مورد بررسي قرار گرفته است .
4.. او دو سال قبل از هجرت متولد شده، و در سال ۷۶ يا۹۰ وفات يافته است.
5.. ر.ک: رجال الطوسي، ص ۱۱۴.
6.. ر.ک: الخلاصة للحلي، ص ۱۶۲، به نقل از السيد علي بن احمد العقيقي.
7.. ر.ک: کتاب سليم بن قيس، ج ۲، ص ۵۶۵، ۶۲۷، ۶۴۵، ۶۴۶، ۶۴۷، ۶۴۸، ۶۵۸، ۶۸۶، ۷۰۸، ۷۳۴، ۷۵۹، ۷۶۰، ۷۶۱، ۷۶۲، ۷۶۳، ۸۲۴، ۸۷۷، ۹۰۶، ۹۰۷، ۹۲۲ و ۹۴۰.