احاديث اثناعشر در منابع سه قرن نخست شيعه - صفحه 90

4. در برخي از اسنادي که پشت سر هم آمده و يا اسانيد مشابهي که با جستجوي در کتاب مي‏توان آنها را کنار هم قرار داد، مشاهده مي‏شود که راويان در ابتداي اسناد ۱ با تغيير سند تغيير نمي‏يابند، ولي راويان در انتهاي سند تغيير پيدا مي‏کنند. ظاهر اين گونه اسانيد اين است که آخرين شخص تکراري در سند صاحب کتاب بوده و راويان متعددي از او روايت نقل کرده‏اند. به اين روش اصطلاحاً «اتحاد اوايل و افتراق اواخر اسناد روايات» گفته مي‏شود. قرينه چهارم، اتحاد اوايل و افتراق اواخر اسناد روايات است ۲ . ۳
در اين‏جا نوبت به معرفي منابع احاديث اثناعشر مي‏رسد که به ترتيب قدمت عبارت‌اند از:

1. کتاب سليم بن قيس متوفاي قرن اول هجري ۴

سليم بن قيس هلالي از ياران امام علي عليه السلام است. ۵ پس از آن که حجاج در پي قتل او برآمد، به فارس پناه برد و ابان بن ابي عياش را با معارف اهل بيت آشنا نمود. در اواخر عمر خود کتابي را نزد او قرار داد ۶ .
اين کتاب قديمي‏ترين منبع احاديث اثناعشر به شمار رفته و در حدود بيست روايت از روايات اين کتاب در باره دوازده جانشين پيامبر است ۷ .
اشکالاتي در باره اعتبار اين کتاب و انتساب آن به سليم وجود دارد که باعث شده گروهي از محدثين و محققين در اعتبار کتاب ترديد پيدا نمايند. در اينجا لازم است پس از طرح اشکالات به پاسخگويي از آنها بپردازيم.
اشکال اول: روايات کتاب سليم بن قيس را تنها ابان بن ابي عياش نقل کرده و وثاقت او به اثبات نرسيده است. بنا بر اين کتاب سليم از جهت اعتبار دچار ضعف است.
جواب: اعتبار کتاب سليم از دو راه ثابت مي‏شود:

1. اثبات وثاقت ابان

نگاهي به طبقات پس از ابان و راوياني که روايت ابان را در کتب خويش آوده‏اند، مي‏تواند وثاقت ابان را به اثبات رساند .

1.. مراد از راويان در ابتداي اسناد آخرين راويان نسبت به پيامبر صلي الله عليه و آله و امام عليه السلام است.

2.. آقاي محمد جواد شبيري در مقاله ارزشمندشان بر کتاب الغيبة نعماني از اين روش استفاده کرده و منابع روايات اين کتاب را به دست آورده است. ما در معرفي منابع احاديث اثناعشر در کتاب الغيبة نعماني از اين پژوهش بهره گرفته‏ايم.

3.. پس از روشن شدن قراين يافتن منابع متقدم، براي دستيابي به کتاب‌هاي محدثين سه قرن اول، اسانيد کتاب‌هاي الغيبة نعماني، الغيبة طوسي و الکافي مورد بررسي قرار گرفته است .

4.. او دو سال قبل از هجرت متولد شده، و در سال ۷۶ يا۹۰ وفات يافته است.

5.. ر.ک: رجال الطوسي، ص ۱۱۴.

6.. ر.ک: الخلاصة للحلي، ص ۱۶۲، به نقل از السيد علي بن احمد العقيقي.

7.. ر.ک: کتاب سليم بن قيس، ج ۲، ص ۵۶۵، ۶۲۷، ۶۴۵، ۶۴۶، ۶۴۷، ۶۴۸، ۶۵۸، ۶۸۶، ۷۰۸، ۷۳۴، ۷۵۹، ۷۶۰، ۷۶۱، ۷۶۲، ۷۶۳، ۸۲۴، ۸۷۷، ۹۰۶، ۹۰۷، ۹۲۲ و ۹۴۰.

صفحه از 106