هشتگانه مفيد (م413ق) به ابن شاذان نيز قرار دارد۱ . بنا بر تحقيق مولّف، طوسي (م460ق) طُرق متعدد به فضل دارد كه در چهار طريق آن علي بن محمّد بن قتيبه قرار گرفته است۲ . نجاشي (م450ق) در مقدمه رجالش تصريح کرده که به برخي از افراد، طرق گوناگوني دارد، اما به ذكر يكي بسنده كرده و به تفصيل نگراييده است. وي در طريق دسترسي به آثار و مكتوبات فضل بن شاذان به ابن قتيبه اكتفا نموده است۳ .
3. أساتيدِ ثقه، مقتداي ابن قتيبه
گرچه وثاقت استاد ملازم وثاقت شاگرد نيست، اما با توجه به اصول عدم انفکاک جريان تعلم از تربيت، تأثير و تأثر متقابل معلم و متعلم، تأثير اساتيد ثقه در تکوين بينش و عقيده شاگردان و همخواني روحي بين آن دو، مي‌توان روزنه‌اي به شخصيت ابن قتيبه با شناخت مشايخ وي گشود. اين محدث و متكلم شيعي در پي تحصيل معارف ديني و گسترش زواياي دانش خويش، به قلمرو خراسان بسنده ننموده، بلكه مشايخ ديگر اقاليم علمي وحديثي را نيز ملاقات کرده و به تحمل اخبار از آنها پرداخته است كه اكثريت قريب به اتفاق آنها، از ثقات و صحابيان بزرگ امام رضا، جواد، هادي و عسكري عليهم السلام بوده‌اند. گرچه سال ولادت و وفات ابن قتيبه در هيچ منبع رجالي، حديثي و تاريخي به قلم نيامده است، اما با توجه به طبقه اساتيدش، وي در نيمه دوم قرن سوم زيست مي‌نموده است.
الف. محمّد بن حسين بن أبي الخطاب (م 262 ق)
وي ـ که از أساتيد ابن قتيبه به شمار مي‌آيد۴ ـ از صحابيان دانشمندِ امام جواد، هادي و عسكري عليهم السلام بوده است. همه رجاليان و متخصّصان حوزه حديث شناسي، بدون استثنا و به اجماع وي را از محدّثان، فقيهان و متكلّمانِ متعهّد، ثقه و عادل مکتب امامت و مؤلّف نگاشته‌هاي سودمند و جامع، معرفي كرده‌اند۵ . اين شخصيت والامقام در اسناد ده‌ها روايت در کتب أربعه قرار گرفته و از شاذان بن خليل، حسن بن محبوب، حسن بن علي بن فضال، بزنطي، حمّاد بن عيسي، صفوان ين يحيي، عبدالله بن جبله، ابن بزيع، و... تحمّل حديث نموده است و روات أرجمندي، همانند محمّد بن يحيي عطّار، محمّد بن حسن صفّار، عبدالله بن جعفر حميري و محمّد بن علي بن محبوب توفيق يافتند كه همانند ابن قتيبه به تلمّذ و تعلّم از وي مشغول و سپس از او نقل حديث نمايند۶ .
ب. حمدان بن سليمان
كتب أربعه شيعه و نگاشته‌هاي شيخ صدوق همانند: معاني الأخبار، عيون الأخبار الرضا، الأمالي، التوحيد، علل الشرائع، كمال الدّين و تمام النّعمه به فزوني حاوي روايات ابن قتيبه از أبوسعيد حمدان بن سليمان
1.. فهرست الطّوسي، ش۵۶۴؛ الإستبصار، ج ۴، ص ۳۱۵؛ تهذيب الأحكام، ج ۱۰، المشيخه، ص ۴۹.
2.. فهرست الطّوسي، ش۵۶۴؛ تهذيب الأحكام، ج ۱۰، «المشيخه»، ص ۸۶؛ الإستبصار، ج ۴، «سند الكتاب»، ص ۳۱۵، ۳۴۱.
3.. رجال النّجاشي، ش۸۴۰ .
4.. رجال الكشّي، ش ۳۵۴.
5.. همان، ش۹۸۰؛ رجال النّجاشي، ش ۸۹۷؛ رجال الطّوسي، ش ۵۶۱۵، ۵۷۷۱، ۵۸۹۲؛ فهرست الطّوسي، ش۶۰۸ .
6.. معجم رجال الحديث، ج ۱۶، ص ۳۱۳، ش ۱۰۵۸۱.
