4. شاگردان والامقام، آئينه كمال ابن قتيبه
علي بن محمّد بن قتيبه پس از تحصيل وتحمّل أخبار از مشايخ بزرگ خويش در صدد انتشار ميراث روايي خويش برآمد و حداقل به تنظيم و نشر دو كتاب مسائل البلدان و مجالس الفضل مع أهل الخلاف اقدام کرد۱ . از سويي عده‌اي از دانشوران و محدّثان مكتب تشيع در گرد وي جمع شده و از محضرش بهره‌هاي فراوان در حوزه دين أخذ کرده‌اند. تلمّذ، تحمّل و نقل اين أجلّا و ستارگان درخشان، بويژه محدّثان قمّي دقيق النظر و دير پسند و اعتماد اينان بر وي، به روشني حاوي جلالت ابن قتيبه است و هرگز اينان از فرد غير ثقه به نقل نخواهند پرداخت.
الف. علي بن حسين بن بابويه قمّي
علي بن حسين قمي (م329ق)، نامبردار به صدوق اول، از بزرگان مکتب امامت، يكي از شاگردان ابن قتيبه به حساب مي‌آيد۲ . طوسي، وي را فقيه، جليل القدر، ثقه و محل اعتماد و مؤلّف كتب فراوان معرفي نموده۳ كه در اسناد روايات فراواني از جمله ده‌ها حديث كتب أربعه قرار گرفته است. به گفته نجاشي و حلّي وي در دوران غيبت صغري به بغداد آمد و با حسين بن نوح نوبختي نايب خاصّ امام عصر(عج) رفت و آمد مداوم و ارتباطي وثيق و محكم داشت. با نوشتن نامه‌اي به ولي عصر(عج) ـ كه به حسين بن روح تقديم كرد ـ از آن حضرت تقاضا كرد كه دعا فرمايد كه خدا به وي فرزندي عطا فرمايد. پاسخ از ناحيه حضرت آمد كه خداوند دو پسر صالح و نيكوكار به توعطا خواهد كرد. اين امر تحقّق يافت. وي مجدداً در سال 328 هجري ـ كه دوران نيابت محمّد بن علي سمري، آخرين نائب امام عصر(عج) بود ـ به بغداد آمد. پس از بازگشت به ايران، در سال 329 روزي سمري اظهار کرد كه خداوند وي را رحمت كند. از او سؤال شد كه آيا وي زنده است؟ پاسخ داد: همين امروز فوت كرد. آن تاريخ و روز را ثبت كردند و بعدها مشخص شد كه در همان روز در قم فوت كرده است۴ .
ب. أحمد بن إدريس قمّي
يكي ديگر از راويان ابن قتيبه ابن ادريس قمّي است۵ . نجاشي و طوسي اشاره نموده‌اند كه وي از عالمان و فقيهان بلند آوازه، والامقام و ثقه مکتب امامت، و از صحابيان امام عسكري عليه السلام محسوب مي‌گردد. وي ـ که مولّف كتاب النوادر است ـ در اسناد صدها روايت صحيح كتب اربعه، واقع شده است۶ .
1.. رجال النّجاشي، ش ۶۷۸ .
2.. الأمالي، ص ۱۰۱؛ التوحيد، ص۷۶؛ کمال الدين و تمام النعمة، ص ۲۴۰ ح ۶۲ ؛ بحارالانوار، ج ۴، ص ۲۹۶، ح ۲۳؛ ج ۵، ص ۱۹۸، ح ۱۶؛ ج ۱۴، ص ۲۱۹، ح ۲۶؛ ج۲۳، ص ۱۳۶، ح ۷۷؛ ج۴۰، ص ۲۴۱، ح ۱۸؛ ج۵۴، ص۸۰؛ ج۶۷، ص۲، ح۴.
3.. رجال الطّوسي، ش ۶۱۹۱؛ فهرست الطّوسي، ش ۳۹۳.
4.. رجال النّجاشي، ش۶۸۴ .
5.. الغيبه، ص۴۱، ۱۶۰، ۱۶۱، ۱۶۲؛ بحارالانوار، ج۴۹، ص۲۶، ح ۴۲؛ ج۵۱، ص۴۳.
6.. رجال النّجاشي، ش۲۲۸؛ فهرست الطّوسي، ش۸۱؛ رجال الطّوسي، ش۵۸۳۱.
