ارزيابي جرح علي بن محمد بن قُتيبه - صفحه 185

حكي بعض الثقات، أنّ أبا محمّد عليه السلام كتب إلي إبراهيم بن عبده...؛
برخي از ثقات نقل کرده‌اند که از سوي امام عسکري عليه السلام نامه‌اي به إبراهيم بن عبده فرستاده شده است۱ .
مراد از بعض الثقات در گفتار وي، در هر دو موضع ابن قتيبه است؛ زيرا صدوق توقيع امام عسکري عليه السلام به اسحاق بن اسماعيل نيشابوري را دقيقاً از ابن قتيبه نقل نموده است۲ . به علاوه، تورّق در رجال الكشّي ما را به اين مطلب رهنمود مي‌سازد که در مواضع گوناگون به نقل از وي پرداخته وبه وي اعتماد کرده است. نقل أجلّا ومتخصّصان روايات و رجال، از كسي با صبغه کثرت، به نوعي حاوي والا مقامي و اعتبار وي است.
ـ صدوق (م381ق) در مقدمه من لا يحضره الفقيه نگاشته است:
هدف ثبت همه أخبار، گر چه غير معتبر نيست. در اين كتاب به جمع أخبار ي پرداخته‌ام كه حكم به صحّت آنها مي‌كنم و معتقدم كه آنها حجّت بين من و خداي من است. همه اين روايات مستخرج از كتب مرجع، مشهور و قابل اعتماد هست۳ . از طرفي، ايشان حداقل هفت روايات را با سند ابن قتيبه در كتاب خويش نقل كرده است۴ . بنا بر اين، ابن قتيبه ـ كه از روات آن کتاب است ـ برخوردار از توثيق عامّ صدوق و صحيح الحديث دانسته شده است.
ـ نجاشي (م450ق) نگاشته است:
أبوالحسن عليّ بن محمّد بن قتيبه نيشابوري ـ که کشّي در کتاب رجالش به وي اعتماد کرده جزو صحابيان فضل بن شاذان و روايت کننده کتب وي به شمار مي‌آيد. وي داراي تأليفاتي از جمله مجالس الفضل مع أهل الخلاف و مسائل أهل البلدان است ۵ .
اين‌كه نجاشي بسنده نموده و او را معتمد كشّي معرفي كرده و خود به توثيق و تضعيف نپرداخته، حاوي نوعي توثيق است؛ چون پذيرفته نيست که ناشي از مجهول بودن وي باشد.
ـ شيخ طوسي (م460ق) در باب «من لم يرو؛ عن واحد من الأئمّة عليهم السلام » مي‌نويسد:
علي بن محمّد بن قتيبي أهل نيشابور، از تلاميذ فضل بن شاذان و شخصيتي فاضل است ۶ .
منابع رجالي بحث کرده‌اند كه آيا عنوان فاضل حاوي عدالت و وثاقت راوي است؟ برخي آن را مفيد توثيق و تعديل مي‌دانند ۷ و عدّه اي آن را از واژگان مدح آميز به شمار آورده‌اند كه حدّ اقل وي را در زمره نيكان قرار مي‌دهد ۸ .

1.. همان، ش ۱۰۸۹.

2.. علل الشرايع، ج ۱، ص ۲۴۹؛ قاموس الرّجال، ج ۷، ص ۵۷۱، ش ۵۳۲۱.

3.. من لا يحضره الفقيه، ج ۱، ص ۳.

4.. من لا يحضره الفقيه، ج ۱، ح ۹۱۴، ۹۱۹، ۹۲۶، ۱۳۱۸، ۱۴۸۱، ۱۵۱۰؛ ج ۴، ح ۵۹۱۵.

5.. رجال النّجاشي، ش ۶۷۸ .

6.. رجال الطّوسي، ش ۶۱۵۹ .

7.. الرواشح السماويه، ص۶۰ .

8.. الرعاية في علم الدرايه، ص ۲۰۵ و ۲۰۷؛ نهاية الدراية، ص ۳۹۹.

صفحه از 189