از بین النهرین تا ماوراء النهر

در این کتاب، تاریخ نهادهای آموزش، علمی و دینی و تاریخچه مساجد و مزارات دایر در محدوده میان بین النهرین تا ماوراء النهر از سفرنامه ابن بطوطه تبیین شده است.

این اثر، پژوهشی در سفرنامه ابن بطوطه است. ابن بطوطه، سیاح نامدار مغربی در قرن هشتم هجری، بخش پهناوری از دنیا را به مدت سی سال در نوردید و حاصل دیده‌ها و شنیده‌های خود را در سفرنامه خود به رشته تحریر در آورد که امروزه به عنوان گنجینه‌ای از اطلاعات ذی قیمت محسوب می‌شود. پژوهش حاضر، تنها بخشی از خط سیر او را از بین النهرین در عراق کنونی تا ماوراءالنهر در آسیای میانه در بر می‌گیرد که در آن سیمای رجال و مزارات و مراکز علمی و مذهبی ایران کهن به دقت ترسیم شده است.

گزارش‌های ابن بطوطه از مشاهدات و مسموعاتش در ایران سده هشتم از چنان اهمیت و حلاوت و جذابیتی برخوردار است که هیچ ایرانی علاقمند به تاریخ و تمدن ایران از مطالعه آن بی‌نیاز نیست ...

آنچه که اکنون پیش روی خواننده نهاده شده کوششی است در بررسی و توضیح و تبیین دیده‌ها و شنیده‌های این جهانگرد مسلمان ... خاصه در زمینه گزارش‌هایی که به نحوی به مراکز علمی و فرهنگی و نیز رجال و بزرگان دین و دانش مربوط است.

در این کتاب، تاریخ نهادهای آموزش، علمی و دینی و تاریخچه مساجد و مزارات دایر در محدوده میان بین النهرین تا ماوراء النهر به خوبی تبیین شده است.

به عنوان نمونه بخش‌هایی از توضیحات ابن بطوطه از مزار حضرت علی (ع) را می‌خوانیم:

در شب بیست و هفتم رجب که لیلة المحیا نامیده می‌شود، بیماران زمینگیر را از عراق عرب و عراق عجم و خراسان و فارس و روم به آنجا می‌آورند و سی تا چهل بیمار آنجا جمع می‌شوند. پس از نماز عشاء بیماران را روی ضریح مقدس می‌گذارند.

مردم به انتظار شفای بیماران به نماز و ذکر و تلاوت قرآن و زیارت مشغول می‌شوند. چون نیمی یا دو پاره از شب گذشته همه بیماران سالم و تندرست در حالی که «لااله الا الله، محمد رسول الله، علی ولی الله» می‌گویند، برمی‌خیزند.

فهرست

فصل اول/ ابن بطوطه و سفرنامه او.

فصل دوم/ بررسی اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران و عراق در قرن هشتم هجری.

فصل سوم/ مراکز علمی و مذهبی: مرقد امیرالمؤمنین علی (ع) پیشینه مدارس علمی نجف اشرف، حوزه علمیه نجف اشرف، مزار مسلم ابن عقیل، آرامگاه عاتکه و سکینه دختران امام حسین (ع)، آرامگاه مختار، مقبره‌های گروهی از صحابه و تابعین در بصره، مزار احمدبن موسی شاه چراغ در شیراز، آرامگاه سعدی شیرازی، آرامگاه ابواسحاق کازرونی و ...

فصل چهارم/ رجال دین و دانش: نظام الدین حسین آوی، قوام الدین بن طاووس، شیخ احمد جام، شیخ حسن جوری، نورالدین کرمانی، ابوالفاخر یحیی باخرزی و ...

فصل پنجم/ تحلیل و ارزیابی.