ذکر است؛ چنانچه کلام امام طولاني باشد، با فصل بندي کلام به شرح فصل فصل روي آورده است. اين روند از جلد چهاردهم به بعد ـ که شرح توسط علامه حسن زاده و شيخ محمد باقر کمره اي ادامه يافته ـ به همين ترتيب است. در ابتداي جلد پانزدهم علامه حسن زاده پس از تقريظي کوتاه در باره گردآورندگان خطب اميرالمومنين عليه السلام و مقدمه‌اي اندک شرح را پي مي‌گيرد.^۱

روش شناسي شرح

روشي که شارح در شرح خود به کار گرفته، استفاده از گزاره‌ها و مؤلفه‌هايي است که سعي شده با استفاده از آن‌ها سبک و شيوه شرح خود را سامان دهد. مي‌توان گفت که در اين شرح به طور کلي از دو مؤلفه و گزاره استفاده شده است:
1. گزاره ساختاري (مؤلفه‌هاي موجود پيش از شرح متن)، 2. گزاره محتوايي (مؤلفه‌هاي موجود در ضمن شرح متن).^۲

گزاره از لحاظ ساختار (مؤلفه‌هاي موجود پيش از شرح متن)^۳

شارح با استفاده از اين گزاره در صدد است تا با ارائه مطالب مورد نظر خود، سخنان امام را شرح کند و با بيان انواع علوم، محتواي شرح خود را علمي و مستدل ارائه نمايد. اين گزاره ها عبارت‌اند از:

ارائه نَماي بيروني کلام

پر واضح است که براي ورود به متن نهج البلاغة و شرح آن لوازم و مقدماتي عمومي مورد احتياج است. لوازمي از جمله اشراف بر منبع و سند، جغرافياي سخن و فضاي صدور، تاريخ ايراد کلام، مخاطبان سخن، موضوعات و اهداف خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌ها، مي توان بيان داشت که شارح تقريباً از اکثر اين مؤلفه‌ها چشم نپوشيده است.

الف: شناخت فضاي صدور

شناخت فضاي صدور از جمله مختصر استفاده‌هايي است که وي سعي کرده در بازيابي نقل‌ها گزارش و بهره‌جويي کند. اما اين نکته قابل توجه است که جناب خويي در بخش‌هاي تاريخي خطبه‌ها فضايي از سبب صدور سخن امام به تصوير مي‌کشد و در صدد است تا به گونه‌اي از فضا و جغرافياي سخن اميرمؤمنان عليه السلام بيان و توضيحي ارائه دهد؛ به عنوان نمونه مي‌توان به شرح خطبه 83 ـ که مخاطب امام به گونه‌اي عمرو بن عاص است ـ توجه نمود که سعي کرده مشي عمرو بن عاص را نسبت به امام تبيين کند و بيان دارد که دليل صدور اين کلام توسط امام چه بوده است.^۴ يا در نامه 33 خطاب به قثم بن