خطبه 109. ^۱ همچنين ذيل بخش «المعني» در صورتي که کلام امام شامل موضوعات مختلفي باشد، به چند دسته تقسيم کرده و ذيل هر کدام طبق موضوعات به شرح کلام مي پردازد؛ نمونه: در خطبه 147 که به چهار فصل تقسيم کرده است: الفصل الاول في الاشارة إلي بعثة الرّسول صلّي اللَّه عليه و آله و سلّم و الغرض من بعثت؛^۲ الفصل الثاني في الاخبار عن زمان يأتي بعده بالأوصاف المذکورة؛^۳ الفصل الثالث في النّصح و الموعظة و تنبيه المخاطبين؛^۴ الفصل الرابع في الأمر بالتّواضع و التّسليم و الانقياد للَّه سبحانه^۵ که ذيل هر کدام طبق موضوعات شرح آن‌ها مي‌پردازد.^۶

بخش بخش کردن خطب طولاني در شرح

شارح از اين مؤلفه بدين شکل استفاده کرده است که پيش از شروع خطبه، کلام را به جهت طولاني بودن به چند فصل تقسيم کرده است؛ چنان که مي‌نويسد: الفصل الاول ... الفصل الثاني.... و .... ، اما در جايي که سخن امام کوتاه و مختصر است، از ايجاد بخش‌بندي و فصل‌بندي اجتناب ورزيده، بلافاصله، پس از توضيح لغات شرح سخن را پي مي‌گيرد. اما به هر روي، شرح به صورت شرح معنا و تفسير جمله به جمله است؛ نمونه: در ابتداي خطبه 138 آورده است:
من خطبة له عليه السلام في ذکر الملاحم و هي المأة و الثامنة و الثلاثون من المختار في باب الخطب و شرحها في فصلين: الفصل الاول.
در ادامه به شرح فصل اول ـ که شامل بخش‌هاي اللغة، الاعراب و المعني است ـ مي‌پردازد و در ادامه فصل دوم را طبق فصل اول را شرح مي‌کند.^۷ همچنين خطبه اول را به هيجده فصل تقسيم کرده است.^۸ و يا خطبه اشباح را به دليل طولاني بودن در هشت فصل آورده است.^۹

شرح درون متني (مزجي)

متن نهج البلاغة سرشار از صناعات بلاغي و ارجاعات مختلف و ... است. ايجاز در عين حفظ زيبايي کلام از هنرهاي مشهود در آن است. لذا لازمه آن هم استفاده از ارجاعات زياد، تفسير اشاره‌ها و کنايه‌ها و هر