استطراد و بيش‌پردازي در بخش‌هاي مختلف
بيش‌پردازي در بخش اللغه
در اين بخش به مباحثي مي‌پردازد که بحث لغوي ديگر جايگاهي ندارد؛ مباحثي که نيازي به ذکر آن‌ها نيست و چه بسا در بخش المعني ذکر مي‌شد، شرح از چارچوب بهتري برخوردار بود. در خطبه اول، در بيان توضيح و ارائه تفاوت حمد و مدح و ... به مباحث کلامي و فلسفي و... پرداخته است.۱ همچنين در برخي موارد، در اين بخش به ارائه نقطه نظرات ديگر شارحين و همچنين ادبا و لغويون پرداخته است؛ مثل شرح لغت «المراح» که به اختلاف نظرات شارحين و... مي‌پردازد.۲
تطويل‌گويي در شرح خطبه‌ها
شارح در شرح اغلب خطبه‌ها بيش از حد به توضيح سخنان مي‌پردازد؛ چنان که از شرح نهج البلاغه خارج مي‌شود؛ به عنوان نمونه در خطبه 236 به شرح جريان واقعه صفين به تفصيل سخن رانده که نيازيي به اين تفصيل نبود.۳ البته شارح به اين اطاله کلام اشاره کرده و آن را خالي از فايده نمي‌داند.۴ چنان که گذشت، اين زياده‌روي در نقل در مطالب کلامي و تاريخي بيشتر به چشم مي‌خورد.
بيان مطالب استطرادي در ضمن شرح
شارح گاه به مباحثي مي‌پردازد که خارج از بحث مورد نظر در متن نهج البلاغة است؛ به عنوان نمونه در مباحثي که به تفسير آيات قرآن در شرح نهج البلاغة مي‌پردازد، شارح به گونه‌اي به شرح و تفسير آيات پرداخته که حجم زيادي از شرح را گرفته و از شرح نهج‌البلاغه بودن خارج گشته، هم‌چون خطبه اول، آنجا که امام در باره سجود ملائکه در برابر آدم، يا اغواي آدم توسط ابليس و ديگر مطالبي از اين دست، خطبه‌اي ايراد کرده‌اند، شرح را (توسط آيات سوره بقره، اعراف و...) به گونه‌اي پيش برده، که آن را تفسيري کرده است.۵ همچنين در خطبه 201 ـ که مربوط به دفن حضرت زهرا(س) است ـ بخشي با نام خاتمه باز کرده و در آن اخبار وارده در کيفيت ورود حضرتش به محشر را مفصلاً نقل کرده است.۶ مي‌توان گفت نقل چنين رواياتي بدين شکل هيچ ارتباطي به اين خطبه ندارد.
عدم ارائه ترجمه روان توسط ميرزا حبيب خويي
شارح [ميرزا حبيب خويي] در شرح خود در ترجمه فارسي عبارات امام به ترجمه تحت اللفظي تمسک جسته، اضافه بر اين مطلب، اين شرح چنان که از مضمون و مطالب آن استفاده مي‌شود، از شاکله‌اي
1.. همان، ج ۱، ص ۲۹۴ ـ ۲۹۶.
2.. به عنوان نمونه ر.ک: همان، ج ۱۱، ص ۵۹ ـ ۶۰.
3.. همان، ج ۱۵، ص ۲۱۴ ـ ۳۸۷؛ ج ۱۶، ص ۲ ـ ۳۰.
4.. همان، ج ۱۶، ص ۳۰.
5.. براي مطالعه بيشتر ر.ک: همان، ج ۲، ص ۶۵ ـ۱۵۲، براي نمونه بيشتر ر.ک: ج۲، ص۶۵ ـ ۱۵۲؛ ج ۲، ص ۱۹۳ ـ ۱۹۴ ؛ ج ۱۰، ص۸۰ ـ ۸۶؛ ج ۱۰، ص ۳۳۲ـ ۳۳۹؛ ج ۱۱، ص ۲۴ و ۷۲، و... .
6.. همان، ج ۱۳، ص ۳۰ ـ ۳۵.
