ارزش رجالي روايات راويان

1. ارکان رجال

هر مدخل کتاب رجال از دو بخش اصلي تشکيل شده است: بخش اول، به معرفي و شناسانيدن راويان و بخش دوم، به ارزيابي و قدح ومدح او مي‌‌پردازد.
الف. معرفي راوي: شوشتري از مرحله معرفي يا شناساندن راوي گاهي با تعبير «تعريف» ‌ياد مي‌‌کند. مرحله شناسانيدن يا معرفي راوي خود داراي دو مرحله اصلي است: گام اول، ارائه اطلاعات شناسنامه‌اي راوي است؛ يعني رجال نويس، ‌نام راوي، نام پدر و اجداد او، کنيه و لقب او را مي‌‌آورد. از ديگر مسائلي که در اين معرفي به آن پرداخته مي‌‌شود، آن اشاره به عرب يا عجم بودن اوست. نيز محل ولادت و سکونت او کجاست؟ فرزندان او چه کساني هستند؟ و در آخر، در چه سالي وفات کرده است؟ همان گونه که گذشت، اولين گام در معرفي راوي، ارائه اطلاعات شناسنامه‌اي راوي است. در گام بعد، يعني دومين مرحله تعريف، به راوي به عنوان فردي که روايتي را نقل کرده، نگريسته مي‌‌شود و اطلاعاتي در اين زمينه در باره او ارائه مي‌‌شود. مسائلي که در اينجا از آنها سخن به ميان مي‌‌آيد، يکي اين که راوي از اصحاب کدام امام عليه السلام است؟ طبقه راوي در ميان راويان چيست ؟راوي چه کتاب‏ها و آثاري داشته است؟ و در پايان، مواردي که اين راوي در سلسله سند روايات قرار گرفته، کدام است؟
ب. ارزيابي راوي: دومين بخش اصلي کتب و نگاشته‌هاي رجالي به مسأله ارزيابي راوي از جوانب مختلف اشاره دارد؛ براي مثال آيا راوي امامي است يا غير امامي؟ ثقه است يا غير ثقه؟ قابل اعتماد است يا خير؟ در اين بخش از ميزان صداقت، ضبط و دقت راوي و ... نيز سخن به ميان مي‌‌آيد. جرح و تعديل راويان وظيفه اصلي اين بخش از کتب رجال است و به اين سؤال پاسخ مي‌‌دهد که آيا اين راوي قابل اعتماد و اطمينان است؟ بر همين اساس، آيا مي‌‌توان اخبار و روايات او را پذيرفت يا خير؟

2. گردآوري روايات راوي

يکي از روش‌هاي بسيار پرکاربرد در معرفي و ارزيابي راويان، مراجعه مستقيم به روايات آنهاست. شوشتري از اين روش به «سبر اخبار» و يا «سبر روايات راوي» تعبير مي‌‌کند.^۱ در اين روش هم سند و هم متن روايات راوي، بررسي و تحليل مي‌‌شوند. با بررسي «سند روايات» راوي مي‌‌توان به «معرفي راويان» پرداخت و از بررسي «متن روايات» ايشان، مي‌‌توان در «ارزيابي» آنها بهره برد. در ادامه اين مقاله به صورت مفصل و مشروح، کارآمدي و کارايي اين روش بررسي مي‌‌شود.