2-2. نقش متن احاديث راوي در ارزيابي وي

رجاليان در بخش ارزيابي راويان، به ثقه و غير ثقه بودن راوي و امامي يا غير امامي بودن او و ... پرداخته‌اند تا بدين وسيله بتوان راوي را از نظر صداقت، ضبط، دقت و اعتماد ارزيابي نمود. يکي از منابعي که مي‌‌تواند ما را در ارزيابي رجال ياري رساند، گردآوري روايات او و تحليل آنهاست که شوشتري نيز از آن بسيار بهره مي‌‌گيرد. در اين بخش، «متن» روايات راوي تحليل مي‌‌شود. در تحليل متن روايات راوي، لازم است تا روايات راوي از دو نگاه بررسي شوند: در آغاز بايد به تحليل فضاي حاکم بر روايات و نوع تعابير راوي براي امام عليه السلام و همچنين تعابيري که امام عليه السلام براي راوي به کار مي‌‌برد، دقت کرد. و پس از اين مرحله، محتواي روايت تحليل مي‌‌شود.

1-2-1. توجه به فضاي حاکم برحديث در ارزيابي راوي آن

شوشتري از نوع تعابير و فضايي که در يک روايت ترسيم شده، به ارزيابي راويان مي‌‌پردازد و اين روش را نيز به مانند ساير منابع غير مستقيم با چهار رويکرد مورد استفاده قرار داده است:
الف. ارزيابي راويان با توجه به فضاي حاکم بر حديث وي؛ استفاده از نوع فضاي حاکم بر روايت يک راوي مي‌‌تواند در ارزيابي راوياني که در کتب رجالي ارزيابي نشده‌اند، مفيد و مؤثر باشد.
از مسائل مطرح در حوزه ارزيابي راويان شناخت غاليان است. در شرح حال «محمد بن قيس» شوشتري روايتي در باره او از کتاب کشي آورده است، با اين مضمون که عثمان بن فروه مي‌گويد: به امام صادق عليه السلام عرض کردم: محمد بن قيس به شما سلام مي‌‌رساند. امام عليه السلام به او مي‌گويد:
قل له: اعبدالله لا تشرك به شيئاً، و آمن برسوله خاتم النبيين لا نبي بعده، و انه كان لرسول الله الطاعة المفروضة، و علي عليه السلام ابن عمه، و اياك و السمع من فلان و فلان.^۱
شوشتري با تحليل فضاي حاکم بر اين روايت، مي‌گويد از اين خبر به دست مي‌آيد که «محمد بن قيس» ميل به غلو داشته و معتقد به برخي از انديشه‌هاي غاليان بوده که امام چنين پيغامي براي او مي‌‌فرستند.^۲
ب. تأييد و شرح منابع مستقيم رجالي با توجه به فضاي حاکم بر حديث راوي؛ کاربرد ديگر تحليل فضاي حاکم بر روايت راوي، تأييد منابع مستقيم رجالي است؛ به اين معنا که اگر فضاي حاکم بر روايت، محتواي منابع مستقيم رجالي را تأييد کند، پشتوانه‌اي اعتمادساز براي آن خواهد بود. از طرف ديگر، اگر در منابع مستقيم، نکته‌اي نامفهوم و گنگ باشد، از اين روش مي‌‌توان در شرح و تفسير آنها استفاده کرد.