عالمي فاضل و هم عصر با شيخ بهايي (م1031ق) است.^۱
محقّق اردبيلي در فقه روشي کاملاً مستقلّ و مخصوص به خود داشت که مکتبي خاصّ به وجود آورد. او اگر چه در اساس فقه تغيير و تحوّلي به وجود نياورد، اما دقّت‏هاي خاص، موشکافي‏ها، روش آزاد و شجاعت حقوقي او مکتب وي را کاملاً ممتاز ساخت. گروهي از بهترين فقهاي اين دوره، پيرو روش اردبيلي و دنباله‌رو او هستند.^۲ مقدس اردبيلي اولين کسي بود که بعد از عصر شيخ طوسي (م460ق) دايره عمل به خبر واحد را گسترش داد. نيز او به خبر شخص موثق (غير امامي ثقه) توجه داشت؛ با آن که فقيهان پيش از او، يعني شهيد ثاني (م 965ق) و محقق کرکي (م940ق) به خبر موثق عمل نکرده‏اند.^۳
اسباب نزول در آثار مقدس اردبيلي جايگاهي ويژه دارد؛ مخصوصاً در زبدة البيان که اثري در آيات الاحکام است. اين موقعيت سبب نزول را نزد محقق اردبيلي شايد بتوان ناشي از موضع‌گيري او در قبال خبر واحد دانست. در مجموعِ دو اثر فقهي محقق اردبيلي، يعني زبد‌‌ة البيان و مجمع الفائدة - که محل اصلي اين مطالعه هستند - براي شصت آيه، 75 سبب نزول مطرح شده؛ 66 مورد آن سهم زبدة البيان است و نه مورد هم در مجمع الفائدة مذکور افتاده است.
مقدس اردبيلي را با تقواترين و عابدترينِ اهل زمان خود دانسته‏اند ‏و گفته‏اند‏:
وثاقت و امانتش برتر از آن است که در گفتار بگنجد.
وي در صفر سال 993ق، دار فاني را وداع گفت و در مشهد مقدس علوي مدفون گرديد.^۴

اسباب نزول

اسباب نزول حوادثي است که آياتي از قرآن در باره آنها نازل شده، تا حکمشان را بيان کند؛ وقايعي که در زمان رسول اللهصلي الله عليه و آله اتفاق افتاده، يا سؤالي که از ايشان پرسيده شده است؛ فرقي نمي‏‏کند که نزول آيه بلافاصله بعد از حادثه يا به اقتضاي حکمتي با تاخير از آن حادثه باشد.^۵ براي فهم اسباب نزول فوايدي را بر شمرده‏اند ‏که مهم‌ترين آنها دريافت بهتر معناست. قشيري مي‌گويد:
بيان سبب نزول شيوه‏اي ‏توانمند در فهم معاني کتاب الله است؛ امري که براي صحابه از طريق قراين محفوف به قضايا حاصل مي‏‏شده است.^۶