روش فقيهان است - به ما ميآموزد که براي يافتن دلالت متن قرآني، نه ميتوان ميان متن قرآني و حوادثي که بيانگر آن هستند، جدايي افکند، و نه صحيح است که تنها در محدوده همين حوادث بايستيم؛ بي آن که خصوصيت بيان زباني متن قرآني و توانايي آن در گذر از حوادث جزئي را دريابيم. پژوهش در اسباب نزول علت و حکمتي را که در پسِ احکام قرآن است، در اختيار فقيهان مينهد و ايشان با يافتن اين علل ميتوانند حکم را به ديگر حوادث مشابه تعميم دهند.1
هنگامي که آيهاي با سبب خاص نازل ميشود، با آن که لفظ آن عام است، عموميت لفظ مورد توجه است و نه خصوص سبب. عادت قرآني اين بوده که برخي از احکام، تعليمات و ارشاداتش در پي بعضي وقايع و حوادث - که در زندگي مردم روي داده و آنان پي جوي حکم و تعليمي از جانب خداوند بوده‌اند - نازل شود تا اين که بيان قرآني تأثيري رساتر و اهميتي بيشتر در نظر مسلمانان داشته باشد. اين در حالي است که مضمون آيات عام و شامل است. بر اين اساس، علماي اصول اتفاق نظر دارند که اين عموم نص قرآني و شمول لفظ آن است که مد نظر قرار ميگيرد و سبب نزول تنها سبب‌ساز و برانگيزنده نزول حکمي عام است.2
محقق اردبيلي از جمله اصولياني است که عموم لفظ را معتبر ميداند و نه خصوص مورد نزول را. اشارات او به اين مطلب را در اين موارد ميتوان جست:
1. بعد از ذکر آيه (إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنزَلْنَا مِنَ الْبَيِّنَاتِ وَالْهُدَى مِن بَعْدِ مَا بَيَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِي الْكِتَابِ أُولئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللّهُ وَيَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ)،3 و يادکرد گفتار زمخشري و بيضاوي در باره مقصود از «الذين» - که آن را مخصوص احبار يهود ميدانند - از گفتار طبرسي - که مراد را يهود و نصاراي تکذيب کننده پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله دانسته - پيروي کرده، ميگويد:
بر فرض که يهود مورد نزول بوده‌اند، اين امر به آنان منحصر نيست؛ زيرا عموميت لفظ معتبر است و نه خصوص سبب ... همچنان که در بسياري از آيات، حکم موجود در آن را با وجود سبب خاص تعميم ميدهيم. حتي در صورت تخصيص اين آيه، بعيد نيست که بتوان حکم آن را تعميم داد؛ چرا که آيه ارائه دهنده علت حکم نيز هست و بر اين اساس ميتوان ديگر موضوعات را از آن استخراج کرد.4
2. در باره آيه (الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُم بِاللَّيلِ وَالنَّهَارِ سِرّاً وَعَلاَنِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ
1.. معناي متن، ص۱۸۹.
2.. علوم القرآن، ص۴۲.
3.. سوره بقره، آيه۱۵۹.
4.. زبدة البيان، ص۶۹۶.
