بررسي رويكرد مقدس اردبيلي به اخبار و روايات سبب نزول - صفحه 118

اين نقل بدون نقد، با ملاک‏هاي‏ سه گانه مقدس اردبيلي در باره چگونگي انحصار حکم در مورد نزول متضاد به نظر نمي‏‏رسد، چرا که طبق بيان تفاسير در سبب نزول اين سوره، فضّه خادمه هم در اين عمل سهيم بود. لذا محقق اردبيلي مضمون آيه را جزء آن بخش از مختصات ائمه عليهم السلام که براي شاگردان ايشان قابل دستيابي نباشد، ندانسته است.

کيفيت نقل روايات سبب نزول

1. نقل سند

روايات شأن نزول در آثار محقق، گاهي با ذکر منبع و گاه بدون ذکر آن، بدون سند نقل مي‏‏شوند؛ با مطلعي چون: قيل، روي و نُقل. در موارد محدودي به صحابي ناقل روايت اشاره رفته است؛ البته همچنان بدون آن که به سلسله سند اشاره شود. نقل سند در روايات معصومان عليهم السلام نيز چندان ديگر گونه نيست. محقق در اين موارد به ذکر مأخذ روايت، نام آخرين راوي و ذکر نام معصوم عليه السلام اکتفا مي‏‏کند. گاهي نيز نوع روايت (صحيح/ غير صحيح) را ذکرمي کند. روشن است که اين گونه مغفول گذاردن سند از شفافيت علمي فضاي بحث مي‏‏کاهد و به نوبه خود نقطه ضعفي محسوب مي‏‏گردد.

2. نقل متن

مقدس اردبيلي در بيشتر موارد به گونه‌اي کوتاه و کليِ به ماجراي سبب نزول اشاره مي‏‏کند. البته نقل تفصيلي را هم مي‏‏توان در تعامل او با متن روايات ملاحظه کرد؛ اين آنجاست که وي قصد بهره‌گيري از جزئيات روايات داشته باشد.
او گاهي روايات متعددي در سبب نزول يک يا چند آيه مي‏‏آورد. در اين موارد، آنجا که انتظار او از اين اخبار تنها روشن کردن فضاي کلي آيه‌هاست، به نقد روايات اهتمام خاصي ندارد، اما اگر بخواهد متن روايت را در برداشت فقهي به کار گيرد، به اظهار نظر، ارزيابي و احياناً نقد روايت مي‏‏پردازد. گاهي نيز يک روايت را با مطلع «المشهور» يا «الخبر الصحيح» و ديگري را با «قيل»يا «روي» ‏‏آغاز مي‌‌کند. اين روش، موضع او را در تعامل با اين روايات چندگانه آشکار مي‏‏سازد.

نقد روايات سبب نزول

از آن رو که محقق اردبيلي در آثارش به ذکر سند روايات سبب نزول نمي‏‏پردازد، نقد سندي را در کلام او مشاهده نمي‏‏کنيم. وي گاهي در صورت نقل اسباب متعدد نيز اصراري در تعيين يکي به عنوان سبب اصلي ندارد؛ چنان که در باره آيه (وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِي الْيَتَامَى‏ فَانْكِحُوا مَا طَابَ لَكُم مِنَ النِّسَاءِ مَثْنَى‏ وَثُلاَثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ ذلِكَ أَدْنَى‏ أَلَّا

صفحه از 129