تَعُولُوا)¹ به سه سبب اشاره کرده، اما در مورد هيچ کدام نظري ارائه نمي‏‏دهد.² البته گاهي از لحاظ مضموني به نقد برخي از اخبار سبب نزول مي‏‏پردازد که نمونه‏هايي ‏ازآن به قرارذيل است:
1. در سبب نزول آيه ‏ (وَلاَ يَأْتَلِ أُولُوا الْفَضْلِ مِنكُمْ وَالسَّعَةِ أَن يُؤْتُوا أُولِي الْقُرْبَى‏ وَالْمَسَاكِينَ وَالْمُهَاجِرِينَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلْيَعْفُوا وَلْيَصْفَحُوا أَلاَ تُحِبُّونَ أَن يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ)³ گفتار فخر رازي را - که مي‏‏گويد بر اساس اجماع مفسران و به تواتر معلوم است که مقصود از «أولوا الفضل» ابو بکر است؛ امري که بر برتري ابو بکر بعد از رسول اللّه صلي الله عليه و آله دلالت دارد - تخطئه نموده و اشاره مي‏‏کند که روايتي از ابن عباس آيه را در شأن گروهي از صحابه دانسته است که سوگند خوردند ديگر به کساني که در باره افک سخن گفته‌اند، صدقه ندهند.⁴
2. در باره رواياتي که آيه ‏ (وَلاَ تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلَى‏ عُنُقِكَ وَلاَ تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَّحْسُوراً)⁵ را در شأن پيامبر صلي الله عليه و آله دانسته است که بعد از بخشش لباس خود از نماز در مسجد باز ماند، مي‏‏گويد:
نمي‏‏دانم فايده اين گونه گفتارها چيست، بلکه من چنين دريافته‌ام که احسان و بخشش نيکوست. نيز برگزيدن ديگران بر خود يا بر خانواده خود، در صورت رضايتشان، زيباست؛ چنان که سوره هل أتي بر آن دلالت دارد و آيه ‏ (وَيُؤْثِرُونَ عَلَى‏ أَنفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ)⁶ بر آن شهادت مي‏‏دهد و عقل نيز آن را مي‏‏پسندد. البته اگر شخص بداند خود چنان به آنچه مي‏‏بخشد، نياز پيدا مي‏‏کند که امر واجب يا برتر از آن انفاق از او فوت مي‏‏شود، عطا جايز نيست و اين را يک انسان عاقل معمولي درک مي‏‏کند؛ چه رسد به آن حضرت صلي الله عليه و آله . بنا بر اين،‏ آيه تنها بر تحريم بخل و اسراف دلالت دارد⁷ و بذل مال براي تقرب به خداوند و در راه انواع اعمال خير تبذير يا اسراف نام نمي‏‏گيرد؛ چنان که حضرت امير عليه السلام نياز مسکين و يتيم و اسير را بر نياز خود، فرزندان، همسر و کنيزش ترجيح داد؛ حال آن که به شدت به آن عطا نياز داشتند.⁸
3. نقد محقق اردبيلي بر روايات سبب نزول تنها در هنگامه چالش‏هاي‏ کلاميِ پيش روي اين