مِنَ الْمَسِّ ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبَا وَأَحَلَّ اللّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا فَمَن جَاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِن رَبِّهِ فَانْتَهَى فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُولئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ)1 ميگويد:
اين آيه بيان‌گر تحريم قياس است و اين که قياس حجت شرعي محسوب نميشود، چرا که در غير اين صورت مذموم نبود، (قياس حجت نيست) گرچه کسي که آن را به کار گرفته، خطا کرده باشد؛ مگر آيه را بر اين معنا حمل کنيم که آنان چنين ميگفتند با وجود ثبوت تحريم ربا، و اين خلاف ظاهر و مخالف با آن چيزي است که در سبب نزول گفته شده و آن اين که آنان ربا ميکردند و از آن ممانعت نداشتند، آن گاه قياس مذکور را به کار ميگرفتند. پس اين آيه نازل شد و قولشان را تخطئه کرد و فرمود: (أَحَلَّ اللهُ الْبَيْعَ).2
نيز او نظر زمخشري را در باره معناي عبارت (وَلكِنَّ اللَّهَ يُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلَى مَن يَشَاءُ)3 - که آن را به معناي تفويض امر غنايم به آن حضرت دانسته - محل تأمل ميداند. زمخشري به سبب نزول متمسک ميشود که مسلمانان خواهان تقسيم اين غنيمتها بودند و آيه نازل شد؛ اما مقدس اردبيلي با اشاره به آيات بعدي که موارد مصرف فيء را بيان ميدارد: (مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ كَيْ لاَ يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ مِنكُمْ وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ * لِلْفُقَرَاءِ الْمُهَاجِرِينَ الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِن دِيَارِهِمْ وَأَمَوَالِهِمْ يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَاناً وَيَنصُرُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُولئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ)4 - که موارد خاصي است - و نيز با تذکر به اين نکته که پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله در ماجراي مورد نظر، با لحاظ کردن خاص بودن موارد، به تقسيم اموال پرداختند، تفويض امر غنايم را نميپذيرد و اين معنا را در صورتي قابل قبول ميداند که تقسيم فقط تفضلي از جانب رسول الله باشد و يا اين که مقصود آيه هفتم سوره، نفي قسمتي همچون تقسيم آنچه با جنگ گرفته شده است، باشد.5
3. تقييد عموم آيه
در باره آيه (وَلِلّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ فَأَيْنََما تُوَلُّوْا فَثَمَّ وَجْهُ اللّهِ إِنَّ اللّهَ وَاسِعٌ عَلِيمٌ)۶ در زبدة البيان دو شأن نزول مطرح شده است:
1.. سوره بقره، آيه۲۷۵.
2.. زبدة البيان، ص۴۳۳.
3.. سوره حشر، آيه۶.
4.. سوره حشر، آيه۷-۸.
5.. زبدة البيان، ص۲۱۳و ۲۱۴.
6.. سوره بقره، آيه۱۱۵.
