2-4. تعيين معناي فعل امر: (يَا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلاَلاً طَيِّباً وَلاَ تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ)؛^۱ چنان که از ظاهر آيه پيداست، کلوا به مفهوم ترغيب بر اکل و يا اباحه، به مفهوم عدم تحريم، آن است. سبب نزول آيه در مجمع البيان به روايت ابن عبّاس چنين است:
آيه در شأن ثقيف و بني عامر بن صعصعة و بني مدلج نازل شده است؛ چرا که آنان برخي رستني‏ها ‏و برخي انعام را بر خويش تحريم کرده بودند و خداوند با اين بيان آنان را نهي نمود. پس در اين صورت، «کلوا» براي وجوب و به معناي «أنّه لا بدّ من الأکل» يا براي ردّ حُسن اين گونه اجتناب‏ها ‏و نيز به منظور تحريم تبعيت از شيطان وارد شده است.^۲
3-4. عموم لغوي لفظ قابل تخصيص به سبب نيست: (وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلّهِ فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْي وَلاَ تَحْلِقُوا رُؤُوسَكُمْ حَتَّى‏ يَبْلُغَ الْهَدْيُ مَحِلَّهُ فَمَن كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضاً أَوْ بِهِ أَذىً مِنْ رَأْسِهِ فَفِدْيَةٌ مِن صِيَامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُكٍ فَإِذَا أَمِنْتُمْ فَمَن تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ فَمَن لَمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلاَثَةِ أَيَّامٍ فِي الْحَجِّ وَسَبْعَةٍ إِذَا رَجَعْتُمْ تِلْكَ عَشَرَةٌ كَامِلَةٌ ذلِكَ لِمَن لَمْ يَكُنْ أَهْلُهُ حَاضِرِي الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَاتَّقُوْا اللّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ).^۳ در باره معناي «أُحْصِرْتُمْ» در اين آيه، دو احتمال مطرح شده: الف) الصدّ بالعدوّ؛ اين معنا بر سبب نزول آيه تکيه زده است که مي‏‏گويد پس از ممانعت مشرکان به هنگام محرم شدن رسول الله صلي الله عليه و آله براي عمره نازل شده است و آن حضرت پس از قرباني از انجام ادامه مناسک حج بازمانده و به مدينه بازگشتند. شافعي حتي ادعاي اجماع مفسران بر اين سبب را مطرح نموده است.^۴ ب) المنع بالمرض؛ اصحاب ما حصر را به اين معنا مخصوص دانسته و سبب نزول مذکور را صحيح نمي‏‏دانند.^۵ محقق اردبيلي مي‏‏افزايد که عبارت علامه در منتهي المطلب در نقل کلام ابن ادريس مبني بر اين است که حصر به معناي «الصدّ بالعدوّ» و احصار به معناي «المنع بالمرض» است [و مي‌تواند مؤيد نظر اصحاب ما (شيعه) باشد]. و سپس متذکر مي‏‏شود که اين امر (نظراصحاب) به دليل مطلبي که در مورد اجماع در سبب نزول آيه گفته آمد، مخالف ظاهر مي‏‏نمايد.^۶ محقق، پس از نقل عبارت ابن ادريس، گزارش اجماع مفسران بر سبب نزول را از جانب علامه نشان از آن دانسته که وي به قابليت حمل کلمه به هر دو معنا معتقد است؛ چرا که لفظ از نظر لغوي داراي عموميت بوده و سبب نزول قادر به تخصيص آن نيست، بلکه ظاهر لفظ مورد