در آن باره پرسيديم، ايشان سکوت فرمود تا اين که اين آيه نازل شد.
محقق اردبيلي بعد از نقل اين خبر ميگويد:
از اين روايت فهميده ميشود ... که علم قبل از عمل شرط ( انجام عمل) نيست؛ بلکه چنان که از عبارات اصحاب پيداست، اگر بعد از حصول ظن عمل کرد و اين عمل موافق[کذا!!في نص المقدس الاردبيلي] با غرض او بود، عمل مجزي است و نيازي به اعاده ندارد.۱
7. اشاره به يک واقعه تاريخي به منظور روشن شدن فضاي نزول
محقق اردبيلي گاهي سبب نزول را فقط به عنوان يک رويداد تاريخي - که فضاي نزول آيه را اندکي روشن‌تر ميکند - نقل کرده و ميگذرد؛ بدون آن که هيچ گونه استفاده فقهي از آن بنمايد. يا ذکر آن حادثه در فرآيند استنباط او تأثيري گذارد. گويي سبب را در اين موارد تنها نقل ميکند که بگويد گر چه اين آيه پس از آن واقعه نازل شده، اما اين امر موجب تخصيص حکم آيه بدان سبب نميشود؛ همچنان که در بعضي از اين موارد، بعد از آن که سبب نزول را در ابتدا نقل کرد، در انتها و بعد از پردازش احکام مستفاد از آيه ميگويد: آن شأن نزول مخصص نيست؛ به عنوان نمونه در شرح آيه (وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَسَاجِدَ اللّهِ أَنْ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ وَسَعَى فِي خَرَابِهَا أُولئِكَ مَا كَانَ لَهُمْ أَنْ يَدْخُلُوهَا إِلَّا خَائِفِينَ لَهُمْ فِي الدُّنْيَا خِزْيٌ وَلَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ)۲ مينويسد:
مقصود آيه، حرام دانستن ممانعت از ياد خداوند در مساجد است، هر مسجدي که باشد و ذکر هر چه باشد؛ گر چه سبب نزول آن خص جنگي است که در روم رخ داد و موجب تخريب بيت المقدس شد، يا در باره مشرکان است؛ آن گاه که حضرت رسول صلي الله عليه و آله را در سال حديبيه از ورود به مسجد الحرام باز داشتند.۳
نقد برخي برداشتهاي مبتني بر سبب نزول
در اين مجال ديدگاه انتقادي مقدس اردبيلي را در خصوص برخي برداشتهاي مبتني بر اسباب نزول بررسي ميکنيم:
1. ذيل آيه (يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا ضَرَبْتُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ فَتَبَيَّنُوا وَلاَ تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقَى إِلَيْكُمُ السَّلاَمَ لَسْتَ مُؤْمِناً تَبْتَغُونَ عَرَضَ الْحَيَاةِ الْدُّنْيَا فَعِندَ اللّهِ مَغَانِمُ كَثِيرَةٌ كَذَلِكَ كُنتُم مِنْ قَبلُ فَمَنَّ اللَّهُ عَلَيكُم فَتَبَيَّنُوا إِنَّ اللّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيراً)،۴ به سبب نزولي اشاره دارد که بيضاوي نقل کرده است که اين آيه در باره مقداد نازل شده
1.. زبدة البيان، ص۶۹ .
2.. سوره بقره، آيه۱۱۴.
3.. زبدة البيان، ص۷۷.
4.. سوره نساء، آيه۹۴.
