از زمان امام باقر عليه السلام اين فرصت در اختيار ائمّه عليهم السلام قرار گرفت كه آموزه‌ها و معارف الهي را نشر دهند. طبيعتاً امام عليه السلام به لحاظ ضرورتي كه تشخيص دادند اوّلين گام را در نشر آموزه‌هاي فقهي برداشتند. كليني در باب «دعائم الاسلام» ^۱ از امام صادق عليه السلام روايتي با سند صحيح ‌مي‌آورد كه وقتي پدرم به امامت رسيدند جامعه شيعي از درون پاشيده بود. تعبير روايت اين است:
وَ كَانَتِ الشِّيعَةُ قَبْلَ أَنْ يكُونَ أَبُو جَعْفَرٍ وَ هُمْ لَا يعْرِفُونَ مَنَاسِكَ حَجِّهِمْ وَ حَلَالَهُمْ وَ حَرَامَهُمْ حَتَّى كَانَ أَبو جَعْفَرٍ فَفَتَحَ لَهُمْ وَ بَينَ لَهُمْ مَنَاسِكَ حَجِّهِمْ وَ حَلَالَهُمْ وَ حَرَامَهُمْ حَتَّى صَارَ النَّاسُ يحْتَاجُونَ إِلَيهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا كَانُوا يحْتَاجُونَ إِلَي النَّاسِ^۲.
شيعه قبل از امامت ابو جعفر عليه السلام مناسک حجّش را نمي‌دانست و از حلال و حرام آگاه نبود تا اين که ايشان به امامت رسيد و اين مسائل را تبيين كرد. حتّي كار به آن جا رسيده بود كه قبل از امامت ايشان، شيعه محتاج ديگران بود امّا بعد از آن، ديگران محتاج شيعه شدند.
پس اوّلين دستور كار و استراتژي وجود مبارك امام باقر عليه السلام گسترش آموزه‌هاي فقهي است؛ چرا که گام‌هاي اوّلينِ هدايت، شناخت حلال و حرام و عمل به واجب‌ها و دوري از محرّمات است. به طور طبيعي لايه‌هاي دروني معارف و به يك معنا لايه‌هاي زيرين و به جهتي ديگر لايه‌هاي مرتفع، در اختيار ائمه عليهم السلام بود كه اين‌ها را در اختيار اصحاب خاص خود قرار مي‌دادند. در ادامه، به اين نکته مي‌پردازيم كه اين دسته از معارف چه تأثيري بر اعتبارسنجي حديث داشت.
وجود امام باقر عليه السلام از علم خودشان يعني علم پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله که به واسطه امير المؤمنين عليه السلام به ايشان به ارث رسيده بود تعبيري دارند. ايشان وجود مبارک پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله را به يك نهر عظيمي تشبيه مي‌كنند كه در بستر جامعه اسلامي جريان دارد امّا متأسّفانه ديگران از آب‌گيرهاي بسيار كوچك که امام از آنها به «ثماد» تعبير مي‌كند بهره مي‌گيرند ^۳. وقتي باران مي‌بارد آب‌گيرهايي كوچك بر سطح زمين به وجود مي‌آيد که به آن «ثماد» گويند ^۴. امام مي‌فرمايند: مردم را به سوي آن آب‌گيرها بردند و اين نهر عظيم را رها كردند. اين جا پرسشي پيش مي‌آيد كه آيا اصحاب ما از اين نهر عظيم پاك و جوشان که از يك سرچشمه لايزال و بي پايان منشعب شده و در بستر جامعه اسلامي جريان دارد، بهره‌مند شدند و يك‌دل بر پاي اين نهر نشستند؟