بحث اساسى در همين نكته‏ها است. وقتى سيل مى‏آيد، تعداد ساختمان‏ها را نمى‏شمرد، بلكه تا آنجا كه بتواند، ويران مى‏كند و با خود مى‏بَرَد. شمارش، كارِ گزارشگران، سازمان‏هاى كمك‏رسان و برنامه‏ريزان است كه چگونه خسارت را جبران كنند.
آنچه در حادثه‏اى مثل سيل مهم است، اين كه به ساختمان‏هاى مقاوم و محكم، كمتر خسارت مى‏رسد. پس در مواجهه با اين موج جهانى، دل خوش كردن به آمار و ارقام، عين خطا است. بايد از تلاش‏هاى انجام شده براى مقاوم‏سازىِ اين نسل و نسل‏هاى بعدى سخن گفت، به‏ويژه پس از دانستن اين نكته كه سيل فرهنگى، در سايه بهره‏گيرى از ابزارهاى جديد، شدّت بيشتر مى‏گيرد و بر سرعت توفان، افزوده مى‏شود.
پس پرسش اساسى چنين مى‏شود كه: براى مقاوم سازى اين نسل چه كرده‏ايم ؟ يا به تعبير ديگر: آيا بسترسازى مناسب كرده‏ايم تا شجره طيبه معارف وحيانى به باروبر مناسب بنشيند؟ اگر مى‏گوييم: «سخنِ دل‏پذير، در دلِ سخن‏پذير مى‏نشيند» ـ كه در جاى خود، درست است ـ آيا براى پرورش دل‏هاى سخن‏پذير، كارى كرده‏ايم يا نه؟
* * *
اينجا ديگر، سخن بر سر گسترش دوره‏هاى دانشگاهى و افزايش نشريات و افزودن ساعات برنامه‏هاى ديدارى ـ شنيدارى و مانند آن نيست. محور سخن، پديدآوردن فضايى است كه حقايق الهى در آن فضا، جاى گيرد، ژرف گردد، استوار شود، و كاخى بلند بنا شود كه «از باد و باران نيابد گزند».
اينجا، سخن از جانى شيفته است كه خود، درپىِ حقايق الهى برود و در آشفته بازارِ نسبيّت گرايى ـ كه از نمادهاى عصر جديد است ـ ارزش يقين را دريابد.
اين سخن ژرف و تفكّرانگيز را فراموش نكنيم كه شاعر گفت:







چو انگشت سليمانى نباشدچه خاصيّت دهد نقش نگينى؟
آن نقش نگين زمانى اثر مى‏كند كه در دستِ سليمان باشد، وگرنه ديگران با سرقتِ آن، مى‏توانند كارهاى شگفت انجام دهند. اگر آن جان‏هاى شيفته در ميان باشد، بسا كه بدون نياز به اين همه تطويل، با يك سخن، تحوّلى ژرف و شگرف را شاهد باشيم. و اگر

براى يك پرسش و پاسخ مهم ديگر وام گيريم.
سخن در اين است كه : هيچ‏گاه ـ چه در جامعه ما و چه در سطح جهانى ـ مثل امروزه، بسترهاى كمّى براى گسترش معارف دينى و علوم قرآن و حديث گسترده نبوده است. كثرت بحث، گفتگو، سخنرانى، تعليم و تعلّم، كتاب، نشريه، نرم‏افزار، مسابقه، و مانند آنها ـ آنهم در سطوح مختلفِ دانشگاهى، عمومى، ادارى، كارگرى، رسانه‏اى و مانند آن ـ آمار گفتگوهاى دينى را به صدها هزار ساعت، و شمارگان كتابها و نشريات را به ميليون‏ها برگ رسانده است. امّا در كنار آن، شاهد نوعى سقوط مبانى اخلاقى و تشكيك در تمام اين مبانى هستيم كه برخى از گونه‏هاى آن تاكنون بى‏سابقه بوده، و برخى ديگر كه از پيش بوده، چنين گستردگى نداشته است.
همان پرسش پيشين با اندكى تفاوت در اينجا بار ديگر رخ مى‏نمايد: چرا با آن همه گسترش كمّى، وقتى به مرحله اثرگذارى مى‏رسيم، با بحران كيفى روبرو مى‏شويم؟
* * *
پاسخ به چنين پرسش ژرف و تحوّل آفرين، از حدّ مجال كوتاه اين گفتار، بيرون است. مى‏كوشيم تا چند نكته را، اشاره‏وار، تذكّر دهيم تا ميدانى براى تفكّر در اين امر ضرورى گشوده باشيم.
يك نكته اين است كه آزمودن تحوّلات فرهنگى با پيمانه آمار و ارقام، خطايى بزرگ است كه نبايد از آن غفلت كنيم. گسترش كمّى، البتّه آسان نيست، ولى ثمره آن در زمانى كوتاه قابل مشاهده و لمس است. امّا تحوّل كيفى، بسيار دشوارتر است، نتيجه آن بسيار كُند نمايان مى‏شود، و ـ از سوى ديگر ـ ريشه‏اى بسيار محكم‏تر دارد. از اين رو، شايد بتوان در صحّت اصل پرسش ترديد كرد؛ هرچند كه از نمايش عملى برخى تشكيك‏ها و سقوط‏ها نيز نبايد غافل بود.
نكته ديگر، توجّه به امواج جهانى است. به هر حال، تغيير در فضاى جهانى، واقعيتى است كه هرچند خود را به غفلت بزنيم، همچون آوار بر ما فرود مى‏آيد و به سان سيلى خروشان، ما را در كام خود مى‏گيرد. گسست فرهنگى بين مردم و بخشى از ارزش‏هاى ديرينه و كهن در تمام جوامع، يكى از آثار اين امواج جديد است كه جاى انكار ندارد.