شكر گزارد؛ ۱ يعنى در مسير صحيح به كار گيرد.
امّا شيوهى انفاق و تقوا و شكرگزارى چيست؟ كدام آيين است كه عدم اجراى آن، به كفران نعمت و تباهسازى موهبتهاى الاهى مىانجامد؟ اين پرسش را بايد از واسطههاى نعمت هدايت پرسيد و پاسخ گرفت. و اين پاسخ، براى انسان بسى گرانبهاتر از نعمتهاى مادّى است.
* * *
كسى كه اين نيازِ پيوسته ـ نياز به هر دو نعمت: خلقت و هدايتـ را با تمام وجود بيابد، به خوبى خطاب الاهى را درك مىكند كه فرمود:
يا أيّها النّاس أنتم الفقراء إلى اللّه و اللّه هو الغنيّ الحميد.۲
احساس فقر در آستانِ اين غناى مطلق، بزرگترين فخر انسان است. حجّتهاى خدا با تمام وجود خود يافتند كه:
بنده را سر بر آستان سودنبهتر از پا بر آسمان بودن
بدين رو، با تمام وجود به درگاه الاهى عرضه داشتند:
أنا عبدك الضعيف الذليل الفقير المسكين المستكين...۳
و خاضعانه از خداى خود خواستند كه در ازاى هر عزّت ظاهرى در ميان مردم كه نصيب آنها مىشود، خداى بزرگ، ذلّتى باطنى در درون نفس خودشان به ايشان مرحمت فرمايد. ۴ آن گراميان، رمز بزرگى را در همين خاكسارى يافتند و بدان عهد بستند و بر آن پاى فشردند.
بلندى از آن يافت كاو پست شددرِ نيستى كوفت تا هست شد
نقطهى مقابل اين احساس نياز، «استغنا» است؛ يعنى اينكه فرد، خود را