سفر، عدم وجوب حجّ در زمان نادارى و عدم امنيّت، خود دستور ولايت است.
امّا بايد دانست كه: «زين قصّه، هفت گنبد افلاك پر صداست». ژرفاى كلام، منحصر به فروع دين نيست. حتّى درك صحيح از توحيد و نبوّت و معاد نيز در گروه قبول ولايت است. براى رسيدن به اين نتيجه، كافى است كه به روايات باب توحيد و نبوّت در برخى از مجاميع حديثى بنگريم كه پرتو ولايت بر آن‏ها سايه نيفكنده است: جسم دانستن خداى سبحانه، نفى عصمت پيامبران، رواج روايات ضعيف توسّط دانشمندان غيرمسلمان، اهمّيّت‏دادن فراوان به كلمات ابوهريره‏ها و كعب‏الاحبارها، قداست دادن به غاصبانى ستم‏پيشه و فاسق هم‏چون خلفاى اموى و عبّاسى و انباشتن كتاب‏ها از مطالبى در جهت توجيه جنايات آنان، بخشى از اين شواهد است. ^۱ البتّه شؤون ولايت، منحصر به ابعاد تعليمى آن نيست و ابعاد تربيتى آن نيز خود فصلى جداگانه مى‏طلبد.
به هر حال، نياز به ولايت، در لحظه لحظه‏ى زندگى فردى و اجتماعى، مادّى و معنوى، يافتنى است نه شنيدنى. ديدن يا ناديدن پيامبر يا امام، نقشى در آن ندارد. همان‏سان كه اويس قرنى از نديدن پيامبرش زيان نديد، ديدن پيامبر براى ابوسفيان و ابوجهل و ابولهب و مانند آن‏ها، جز خسران نيفزود. پيامبر و امام، نور الاهى هستند و جلوه‏اى مانند قرآن دارند كه: «براى مؤمنان، شفا و رحمت است؛ ولى بر ستمگران جز خسران نمى‏افزايد.» ^۲
در نور بودن قرآن ترديد نيست؛ ولى آن سخنِ دل‏پذير در دلِ سخن‏پذير مى‏نشيند و در مورد دل‏هاى بيمار، تنها بيمارى آنان را مى‏افزايد. به هر حال، در تمام اين حالات، اصل بر ايمان ژرف و ولايت راستين است كه ديدن يا ناديدن جسمى و حضور و غيبت ظاهرى امام معصوم، تفاوتى در آن ندارد.
* * *

حضور ابر تيره، بيش از آن به همه مى‏رسد كه در وراى ابر. و البتّه هر كس كه مانع تابش همگانى نور خورشيد گردد، بايد ظلم خود به آن نسل و نسل‏هاى بعدى راـ تا قيام قيامت‏ـ پاسخگو باشد. امّا نكته اين است كه براى مؤمن بصير، در مقام حجّيّت حق و تداوم هدايت، غيبت و ظهور حجّت حق يكسان است. به تعبير امام سجّاد عليه ‏السلام خداوند به كسانى كه در زمان غيبت، به راستى، قائل به امامت امام عصر عليه ‏السلام و منتظر ظهور حضرتش باشند، «چنان عقل و فهم و معرفتى عطا كرده كه غيبت آن امام همام براى آنان به منزله‏ى مشاهده است.» ^۱
اين مطلب، بخشى از پاداشى است كه خداوند مى‏بخشد به كسانى كه اضطرار خود را «نسبت به حجّه‏اللّه‏» يافته‏اند، نياز خود را به «ولىّ‏اللّه‏» بيش از نياز به آب و هوا و غذا مى‏دانند و صادقانه در راه رسيدن به حضرتش مى‏كوشند و جهاد مى‏كنند. وعده‏ى صادقانه‏ى الاهى به چنين كسانى، «هدايت آن‏ها به راه حقّ» است. ^۲
* * *
قبول ولايت الاهى يعنى برقرارى پيوندِ هماره با حجّت خدا در هر حال. اهمّيّت اين اصل، تا آن‏جاست كه از فرايض ديگر، بالاتر است. دقّت در اين مواردـ كه برگرفته از احاديث معصومين عليهم ‏السلام است‏ـ گوشه‏اى مهم از اين حكمت الاهى را مى‏نماياند:
نمازـ كه در ميان فروع احكام، عمود دين است‏ـ در حالات خاصّى، از انسان ساقط يا شكسته است؛ همان‏گونه كه روزه در زمان بيمارى و مسافرت، حجّ و زكات در زمان عدم استطاعت و جهاد در صورت بيمارى يا عذرهاى ديگر؛ امّا براى ولايت در هيچ حالت و هيچ زمان و براى هيچ‏كس، امكان رخصت نيست.
اين كلام، ابعاد گونه‏گون دارد. از جمله آن‏كه: در هر حال، بايد از ولايت كسب تكليف كرد. روزه‏نگرفتن فرد در حال سفر و بيمارى، شكسته شدن نماز در حال