تبيين قرآن نيايد، تمام گره‏هاى بسته قرآن، همچنان فروبسته مى‏ماند؛ حتّى كيفيّت اداى نماز و روزه؛ كه عرفا ابتدايى‏ترين و بارزترين نمادهاى مسلمانى‏اند.
7. امّا عمر پيامبر نيز محدود است. پس چه بايد كرد كه آن «تبيينها» تداوم يابد؟ حكمت خداى حكيم اقتضا مى‏كند كه تمام شئون پيامبر ـ به جز نبوّت كه به حضرتش ختم شد ـ به جانشينانِ بحقّ او منتقل شود. و آنان، هر يك در زمان خود، در جايگاه سيّد المرسلين بنشينند و به تبيين مجملات كتاب اللّه‏ بپردازند. اين حكمت الاهى را پيامبر، با حديث متواتر ثقلين، به امّت ابلاغ فرمود و هدايت فرد و جامعه را تا قيام قيامت، در گروِ تمسّك توأمان به دو يادگار گران‏سنگ دانست: كتاب و عترت.
8. بدين سان، كلمات پيامبر و جانشينان بحقّ او، مشعل هدايت‏اند براى جهانيان، بل براى جهانها؛ چرا كه آنان «حجّة اللّه‏ على العالمين»اند. پس گرامى‏ترين يادگارى كه مى‏توان به آيندگان سپرد، آن كلمات نورانى است. اين كارى است كه محدّثان مى‏كنند: گرفتن اين امانت از گذشتگان و انتقال آن به آيندگان. ارزش اين نور را كسى مى‏فهمد كه به «ظلمت انديشه بشرى» گرفتار آمده و نارسايى آن را در عرصه تبيين حقايق وحيانى، ديده باشد. چنين كسى مى‏تواند در يابد كه چرا و چگونه، بزرگمردانى الاهى كه نصّ استوار «لايقاس بآل محمّد من هذه الأمّة أحد» (نهج البلاغه، خ 2) در وصف آنها راست مى‏آيد، درباره محدّثانِ خالص و مخلص فرموده‏اند: «خير الناس بعدنا مَن ذاكر بأمرنا و دعا إلى ذكرنا.» (وسائل الشيعه، ج 16، ص 348)
9. ثقة الاسلام، محمّدبن يعقوب كلينى رازى، گوهرى درخشان در سلسله محدّثان است. آن بزرگوار، در زمانى دشوار، گام به ميدان نهاد كه:
ـ با آغاز دوره غيبت، ضرورت حفظ و تدوين و تبويت مواريث حديثى دوره ظهور، سخت احساس مى‏شد.
ـ در زمانِ پر آشوب قرن چهارم و پنجم و در عرصه جدالهاى فكرى آن روزگار،

داده كه هر دو ـ به ظاهر ـ محدودند و شمارش‏پذير. پاسخ‏گويى به نيازهاى نامحدود تمام انسانها، در قالب كلماتى محدود، نوعى قدرت‏نمايى است از خدايى كه خود با صداى بلند مى‏فرمايد: «لا يأتون بمثله و لو كان بعضهم لبعض ظهيرا.» (اسراء (17) / 88)
همين شگفتى در مورد پيامبرش نيز مصداق مى‏يابد: معرّفى بزرگْ بنده‏اى مقرّب به عنوان «خاتم النبيّين» ـ كه دينِ او براى جاىْ‏جاىِ زمين، در لحظه لحظه زمان، پاسخگو باشد ـ با وجود اين ويژگى كه آن پيامبر، تابع حكم كلّى «كلّ نفس ذائقة الموت» (عنكبوت (29) / 57) باشد و براى تأكيد بيشتر، خطاب به او بفرمايد: «إنّك ميّت و إنّهم ميّتون.» (زمر (39) / 30)
4. خاتميّت پيامبر، به معناى افضليّت اوست. خاتميّت و افضليّت، دو روى يك سكّه‏اند كه خداى حكيم، آن سكّه را تنها به نامِ نامى سيّد المرسلين زده است. هر يك از پيامبران مرسل، خود، برترين انسان در زمان و منطقه خود بوده‏اند و سرور مرسلين، برترِ برترينان است كه تمام گذشتگان و آيندگان را زير چتر هدايت و حمايت معنوى خود گرفته است.
5. پيام، چنان است و پيام‏آور، چنين. چه بايد كرد كه دريايى در كوزه‏اى جاى گيرد؟ خداى بزرگ براى اين كار، «تبيين قرآن» را يكى از شئون پيامبرش بر شمرد (نحل (16) 44 و 64). و قرآن را ـ براى تذكّر، آسان ساخت آيه اوّل: از آن پس كه آن را بر زبان پيامبرش آسان گرداند. (آيه دوم)
«و لقد يسّرنا القرآن للذّكر» (قمر (54) / 17) فإنّما يسّرناه بلسانك لعلّهم يتذكّرون.» (دخان (44) / 58)
6. اين تبيينها بابى جديد از هدايت به روى امّت گشود: سنّت، كه به عنوان تالىِ كتاب، سرمايه‏اى بزرگ و گنجينه‏اى سترگ براى مردم است؛ چنان‏كه پيامبر صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله ‏وسلمفرمود: «صلّوا كما رأيتموني اصلّي. (عوالى اللآلى 1 / 198) ناگفته پيداست كه اگر سنّت به