براى بدست آوردن آن در سختى و شدّت زيادى مى افتند.
خلاصه مقال آن كه اصوليان براى بدست آوردن فرعى فقهى ـ هم از جهت اثبات اصل قاعده و هم از حيث تفريع آن ـ دچار تكلّف و تعب و مشقت زيادى مى شوند. تازه اين رنج و سختى نسبت به سخنان يك فقيه و مجتهد است و براى بدست آوردن اصول و قواعد مورد نظر يك فقيه و تفريعات وى بايد اين همه رنج و شكنج را متحمل گرديد. حال اگر در نظر بگيريد كه شخصى بخواهد به تمامى اصول و قواعد فقهاى مختلف در طول تاريخ بنگرد، و تفريعات و استنباطات همگى را از كتابهاى آنان استخراج كند و در اين همه اقوال مخالف و متشتّت با ديده تعمّق و بصيرت نگاه كند، چگونه مى تواند از پسِ اين همه اقوال و آراء بر آيد و به نتيجه درست و صحيحى برسد؟
تازه اين مطالب را شما ضميمه بكنيد به اختلافات و اضطراباتى كه در قواعد علم اصول وجود دارد، زيرا تحقيقا مى توان گفت كه هيچ بحث اصولى نيست مگر اين كه در آن اختلافات و تفاوت هاى زيادى وجود دارد. مثلاً اين كه آيا ظاهر لفظ حجيّت دارد يا خير؟ و اين كه امر دلالت بر وجوب مى كند يا خير؟ ^۱
آراء در اين بحث ها مختلف گشته و انديشه ها در اين زمينه ها متفاوت. اين اختلافات و اين تفاوت ها آن قدر زياد است كه ذهن انسان را از اعتدال و سلامت خارج مى گرداند. اگر از اين بحث هاى پرتشويش و پراضطراب خارج شد، بايد به معركه اختلافات فراوان بين فقهاء گام نهد و از ميان اين همه تفرقه و تشتّت فكر و انديشه، يكى را برگزيند. آنگاه با اين همه اختلافات و سختى ها به ساحتِ كتاب خدا و سنّتِ معصومان ورود كند و ببيند كه آيا فهم فلان فقيه با قرآن و احاديث مطابقت دارد يا خير، يا فهم فقيه ديگر مطابق قرآن